همه چیز درباره استفاده از مازوت در ایران

هنگام ورود نفت خام به برج تقطیر، فراورده هایی همچون بنزین، گازوییل، گازمایع و سوخت جت خارج و از قسمت انتهای برج تقطیر فراورده سنگینی به نام نفت کوره خارج می شود. این فراورده نفتی در گذشته در نیروگاه ها، لوکوموتیوها و سوخت کشتی ها مورد استفاد قرار می گرفت و در حال حاضر به عنوان یک سوخت محبوب در کشورهای صنعتی پیشرفته مورد استفاده قرار می گیرد.  در واقع زغال‌سنگ و نفت کوره اصلی ترین سوخت نیروگاه‌های جهان به حساب می آیند.

چقدر مازوت به نیروگاه ها تحویل داده می شود؟

باتوجه به اینکه در همه جای دنیا گاز وجود ندارد، عمدتا سوخت غالب نیروگاه ها زغال سنگ یا نفت کوره است.  کشورهایی همچون آمریکا، استرالیا، روسیه، چین و هند که جزو کشورهای پیشرفته شناخته می شوند، در نیروگاه های خود از نفت کوره و زغال سنگ استفاده می کنند. اما سوال اینجاست که چرا گفته می شود در ایران این فراورده نفتی آلودگی به همراه دارد؟

 در حال حاضر روزانه معادل ۱۹۰ میلیون لیتر فرآورده و گاز به نیروگاه های کشور  تحویل داده می شود که حدود ۱۳ میلیون لیتر آن نفت کوره است که در فصول سرد مانند شرایط فعلی این عدد به ۳۵ میلیون لیتر می رسد و در تابستان ممکن است این عدد به صفر نیز برسد. اگر این عدد را به نسبت ۱۹۰ میلیون لیتر فرآورده توزیعی به نیروگاه ها در نظر بگیریم، حدود یک ششم می شود و این در شرایطی است که طبق اعلام مسوولان، نفت کوره در کلان شهر ها توزیع نمی شود.

با این وجود شاهد هستیم که کلان شهرها از جمله تهران بسیار آلوده هستند؛ لذا باید عامل اصلی آلودگی را شناسایی کرد و بعد به دنبال راه چاره بود. برای بررسی این مطلب توجه به نکاتی ضروری است.  با مراجعه به سایت aqms.doe.ir  می توان متوجه شد که وضعیت هوای تمامی شهرهایی که در حال حاضر در  نیروگاه های اطراف آن نفت‌کوره مصرف می شود در محدوده سالم و بعضا پاک قرار دارد. این در حالی است که وضعیت کلانشهرها که حتی قطره‌ای نفت‌کوره در نیروگاه های آن مصرف نمی شود در وضعیت بسیار ناسالم قرار دارد.

نکته دوم، تکنولوژی مورد استفاده در نیروگاه هاست. در کشورهای پیشرفته روی دودکش های نیروگاه تجهیزات رفع آلودگی و فیلتراسیون نصب شده و همین مساله گاز خروجی از نیروگاه ها را تصفیه و فیلتر می کند و مانع از انتشار آلودگی ناشی از سوخت زغال­ سنگ و مازوت در محیط می شود.  در ایران به دلیل اینکه چنین سیستمی وجود ندارد به تمام نیروگاه ها سوخت گاز و گازوئیل تحویل داده می شود.  تنها در برخی از فصول سرد سال به علت کمبود گاز و گازوییل به طور محدود تنها در برخی نیروگاه ها که دور از کلانشهرها هستند، به صورت محدود نفت کوره توزیع می شود که این امر از نظر اقتصادی بهینه نیست ولی به علت به روز نبودن سیستم نیروگاه ها،  کشور مجبور است این ضرر اقتصادی را متحمل شود و اگر قرار باشد کشور به طور اقتصادی مدیریت شود باید نیروگاه ها استاندارد شوند.

صادرات ۱.۵ تا ۲ میلیون لیتر نفت کوره در ماه

 به گفته کارشناسان انرژی، نفت کوره ایران با گوگرد بالا به راحتی به نیروگاه های دنیا فروخته می شود اما مساله این است که نیروگاه های مصرف کننده آن استاندارد هستند و پس از گوگردزدایی از گازهای احتراق با عملیات فیلتراسیون، ذرات معلق را کاهش می دهند. با این جود مازوت، متهم اصلی آلودگی هوا در ایران شناخته شده است. با نگاه به سایت سامانه پایش کیفیت هوا می توان متوجه شد که شاخص دی­ اکسید گوگرد زیر ۱۰۰ و در نقطه پاک است؛ یعنی مشکل آلودگی هوای تهران فقط گوگرد نیست.

از سوی دیگر آن طور که مسوولان بارها اعلام کرده اند،  در تهران نفت کوره سوزانده نمی شود و گوگرد در مرحله پاک است و مشکل، وجود ذرات معلق است. نفت کوره یکی از سوخت های محبوب دنیا شناخته شده و در شرایط کنونی نیز ایران این فرآورده نفتی را به کشورهای دیگر صادر می کند.

حدود ۲.۵ میلیارد لیتر مخزن خالی برای ذخیره سازی نفت کوره وجود دارد

میزان صادرات نفت کوره ایران بین ۱.۵ تا ۲ میلیون لیتر در ماه اعلام شده است.  البته صحبت هایی در خصوص عدم استفاده کشتیرانی از سوخت مازوت از سال گذشته میلادی مطرح شده اما باید دانست که سهم سوخت کشتی در بازار نفت کوره دنیا بسیار اندک بوده و سهم اصلی بازار نفت کوره، سوخت نیروگاه هاست.

در این بین، صحبت هایی نیز در مورد عدم ظرفیت انبار مازوت مطرح می شود که طبق اعلام مسوولان نفتی، این مساله صحت ندارد و در شرایط فعلی حدود ۲.۵ میلیارد لیتر مخزن خالی برای ذخیره سازی نفت کوره در کشور وجود دارد و تولید روزانه آن حدود ۵۷ میلیون لیتر است؛  یعنی اگر از امروز تا دو ماه دیگر هیچ مازوتی به فروش نرسد مخزن ها بازهم خالی هستند.

چرا طرح فیلتراسیون نیروگاه ها اجرایی نشد؟

در این باره ساناز جعفرزاده، رئیس اداره اچ اس ای شرکت مادر تخصصی برق حرارتی در خصوص اقداماتی که تا کنون برای فیلتراسیون نیروگاه ها انجام شده است، به ایسنا گفت: در یک سال و نیم گذشته یک پروژه تحقیقاتی میان وزارت نیرو، شرکت برق حرارتی و آژانس همکاری های بین المللی ژاپن صورت گرفت تا تکنولوژی های سازگار با محیط زیست در صنعت برق شناسایی شود که نه تنها بخش تولید بلکه سایر بخش ها را نیز تحت پوشش قرار می داد.

وی با بیان اینکه قرار بود جنبه های مختلف رفع معضل آلودگی شناسایی و مشخص شود که این طرح توجیه تکنیکی و به طور کلی قابلیت انجام در چه بخش هایی دارد، اظهار کرد: باید در نظر داشت که همه نیروگاه ها از سوخت مازوت استفاده نمی کنند و تنها ۱۴ نیروگاه در کشور از این فرآورده نفتی برای تولید برق استفاده می کنند.

۱۴ نیروگاه قابلیت استفاده از مازوت دارند

رئیس اداره اچ اس ای شرکت مادر تخصصی برق حرارتی تصریح کرد: این نیروگاه ها زمانی که از مازوت استفاده می کنند بحث آلودگی و عبور از پارامترهای استاندارد مطرح می شود که علت آن نیز این است که مازوتی که از شرکت فرآورده های نفتی به نیروگاه ها تحویل داده می شود از ابتدا یک آلودگی همراه گوگرد دارد و زمانی که یک ماده خام اولیه با آلودگی همراه  گوگرد دریافت می شود هنگام احتراق نیز آن آلودگی وجود خواهد داشت و این باعث می شود که نیروگاه ها نتوانند حدود استاندارد را رعایت کنند.

جعفرزاده با بیان اینکه یکی از اولویت های ما بررسی راهکارهای حل این مساله بود و به همین دلیل با تیم ژاپنی این موضوع را مطرح کردیم و مطالعات مختلفی روی این مساله انجام شد، گفت: بر اساس آنچه در گزارش نهایی اعلام شده است، زمانی نصب فیلتراسیون در نیروگاه ها توجیه اقتصادی دارد که بیش از ۷۲ درصد زمان بهره برداری از نیروگاه ها با سوخت مازوت باشد و این در شرایطی است که زمان بهره برداری از ۱۴ نیروگاهی که از سوخت مازوت استفاده می کنند تنها یک ماه یا نهایتا یک ماه و نیم در سال است.

وی افزود: از طرفی سوختی که آلودگی گوگرد دارد، در زمان خروج از نیروگاه ها با کاهش دما روبرو می شود و خوردگی سرد ایجاد می کند و تجهیزات واحد نیروگاهی در مسیر اسیدسولفوریک آسیب دیده و خورده می شوند. به عبارت دیگر، هنگامی که نیروگاه ها را با سوخت مازوت بهره برداری می کنیم دائما دچار آسیب خوردگی هستیم.

رئیس اداره اچ اس ای شرکت مادر تخصصی برق حرارتی با بیان اینکه تجهیزات فیلتراسیون نیروگاه ها دو دسته هستند که شامل پس از احتراق و پیش از احتراق می شود که در نیروگاه ها تجهیزات پس از احتراق می تواند مورد استفاده قرار بگیرد، گفت: اگر این تجهیزات نصب شود آسیبی که به تجهیزات نیروگاهی وارد می کند پا برجاست اما می توان میزان آلودگی را به گونه ای تغییر داد. یک نوع از این گونه ها نیاز به میزان قابل توجهی آب دارد. در مطالعه ای که انجام شد بررسی دسترسی به منابع آبی زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفت.

به گفته جعفرزاده باتوجه به اینکه ایران کشور نیمه خشکی است، اعلام شد که اصلا چنین آبی در مناطقی که این ۱۴ نیروگاه قرار دارند وجود ندارد که بتوان تجهیزات فیلتراسیون را نصب و مانع از انتشار آلودگی شد و در نهایت موضوعی که به ما ابلاغ شد این بود که چه از نظر اقتصادی و چه از نظر قابلیت اجرا و فنی و عملکرد، انجام این کار ممکن نیست و این مساله نیز مورد تایید کارشناسان خارجی نیز قرار گرفت.

وی با بیان اینکه زمانی که در پالایشگاه ها این آلودگی حذف شود محصول جانبی که برجای می گذارد برخی ترکیبات گوگردی ارزشمند است که می تواند به عنوان محصول دیگری به فروش برسد، افزود: اما اگر در زمان پس احتراقی در نیروگاه ها فیلتراسیون صورت بگیرد، محصولی که برجای گذاشته می شود گچ است که باتوجه به حجم زیادی که دارد، در هرکجایی که بخواهد انباشت شود خاک آن منطقه را از بین خواهد برد.

نیروگاه های مازوت سوز در صف بازنشستگی

رئیس اداره اچ اس ای شرکت مادر تخصصی برق حرارتی اظهار کرد: نتیجه گیری هایی که صورت گرفت این بود که وزارت نفت می بایست آلودگی اولی را از بین ببرد؛ چراکه نیروگاه هایی که از مازوت استفاده می کنند عمدتا نیرگاه های قدیمی و نیروگاه هایی هستند که تجهیزات رفع آلودگی به طور کلی برای آن جانمایی نشده است. از سوی دیگر باتوجه به اینکه این طرح یک پروژه بزرگ است، معادل یک پنجم یک نیروگاه نیز هزینه دارد.

به گفته جعفرزاده، ۹ پالایشگاه تولید کننده مازوت هستند و ۱۴ نیروگاه می توانند از آن استفاده می کنند. در این بین صنایعی نیز وجود دارند که قابلیت استفاده از سوخت مازوت را دارند.
وی با تاکید بر اینکه اگر در آن ۹ پالایشگاه رفع آلودگی صورت بگیرد، مصرف کنندگان مشکل نخواهند داشت، تصریح کرد: برنامه بازنشستگی نیروگاه هایی که از مازوت استفاده می کنند در دستور کار قرار دارد و اگر برنامه های توسعه ای به سمت سیکل ترکیبی پیش برود، راندمان تا حدود ۶۰ درصد نیز افزایش خواهد یافت که در ضریب انتشار اکسید گوگرد، اکسید نیتروژن و گاز گلخانه ای تاثیر دارد.

به گفته کارشناسان، با تمام مزایا و معایب نفت کوره یا همان مازوت، به نظر می رسد که موضوع آلودگی این روزهای تهران و کلان شهرها ارتباط چندانی با استفاده از این فرآورده نفتی در نیروگاه ها ندارد؛ چراکه در هیچ کدام از نیروگاه های کلان شهر ها از مازوت استفاده نمی شود و شاید بهتر است مسوولان با یک هم افزایی و اتحاد به دنبال ریشه مشکل و حل رفع غبار سیاهی از آسمان کلان شهرها باشند.

منبع: ایسنا