فولادی‌ها از بورس کالا چه می‌گویند؟

 ساختار بورسی یکی از شفاف‌ترین ساختارهای بازار عرضه و تقاضاست و بورس کالا یکی از دستاوردهای مترقی چند دهه گذشته ایران در حوزه اقتصاد به شمار می‌رود و با توجه به این موارد انتظارها از چنین ابزاری در نظام اقتصادی ایران که به خاطر مواردی از جمله سپری کردن شرایط اقتصادی بحرانی زمان جنگ و شرایطی که هنگام وضع تحریم‌ها تحمیل شد که فضا را به سمت دلال‌پروری سوق داد، به شدت بالا برده است.

در این میان یکی از کالاهای اساسی که در بورس کالا معامله می‌شود، فولاد است. محصولی که پیش از ورورد ساز و کار بورسی در زنجیره تولید آن، چه برای تامین محصولی مانند سنگ آهن یا زغال سنگ و چه برای عرضه محصولات خود به صنایع پایین‌دستی همواره با مناقشاتی مواجه بوده است که حتی بحث واردات و صادرات این محصولات را نیز از خود متاثر کرده‌اند.

با توجه به ابلاغ سیاست‌های بالادستی در خصوص لزوم فرآوری محصولات و موادی که تکمیل زنجیره ارزش آنها وجود داشته باشد، زنجیره فولاد نیز از این قاعده تبعیت کرد و سیاستگذاران حاکمیتی محدودیت‌هایی را برای صادرات و واردات محصولات معدنی همچون سنگ آهن یا ورق‌ها و شمش‌های فولادی قائل شدند. ولی با این حال، همین محدودیت‌ها که شامل تعرفه‌گذاری برای واردات یا عوارض صادراتی می‌شد، از جدی‌ترین مناقشات بین‌ بخشی زنجیره فولاد بود.

گذشته از موضوع تجارت محصولات زنجیره فولاد، بحث ارزش‌گذاری آن و نحوه تعاملات خریدار و فروشنده نیز از دیگر مواردی بود که معمولا باید با پادرمیانی یک داور مثل وزارت صنعت، معدن و تجارت ختم به خیر می‌شد.

زمانی که موضوع عرضه محصولات زنجیره فولاد در بورس کالا مطرح شد، با اعتماد به ساختار موجود در این ابزار معاملاتی، این امید در دل‌ها به وجود آمد که چون موضوع قیمت از طریق عرضه و تقاضا در بورس به دست می‌آید و میزان کالای مورد نیاز بازار داخلی از همین مسیر مشخص می‌شود و مازاد قابل صادرات آن نیز با یک رقم مشخص قابل رؤیت است، عملا بتوان مناقشات مربوط به معاملات و تجارت این زنجیره را تمام شده دانست.

اما با وجود آنکه بورس کالا وارد چرخه اقتصادی شد و محصولی مانند فولاد برای عرضه بازارهای پایین‌دستی به آن پیوست ادعاهایی نیز در خصوص عملکرد این ابزار مطرح شد. در جلسه‌ای که روز یکشنبه با عنوان جلسه تنظیم بازار فولاد مانند گذشته در معاونت اقتصادی وزارت صنعت، معدن و تجارت برگزار شد و تشکل‌های بخش خصوصی صنایع پایین‌دستی زنجیره فولاد به همراه انجمن تولیدکنندگان فولاد و چهار معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و نماینده بورس کالا در آن حضور داشتند، انتقادهایی که پیش از این به طور غیررسمی در خصوص عملکرد بورس کالا مطرح بود، توسط برخی تشکل‌ها تکرار شد که معتقد بودند سازوکار بورس کالا برای معامله برخی محصولات فولادی به گونه‌ای است که عرضه‌کنندگان می‌توانند در قیمت‌های حاضر در بورس اعمال نفوذ کنند.

برخی اظهار نظرها جهت‌دار است

این ادعاهایی بود که پیش از این نیز از جانب محمود اکبری، معاون فروش فولاد مبارکه اصفهان رد شده بود.  

وی ساز و کار بورسی تعیین قیمت فولاد را منطقی و بر اساس عرضه و تقاضای موجود در بورس کالا دانسته و اخیرا نیز در اظهارنظرهایی گفته اظهاراتی که برخی در خصوص مشکل دار بودن ساختار بورس کالا مطرح می‌کنند، کارشناسی نیست و به شکل جهت‌دار در فضای عمومی طرح می‌شود.

این عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد همچنین معتقد است بر اساس فرمولی که بورس کالا اعلام می‌کند، قیمت‌ها از جانب عرضه‌کننده به عنوان قیمت پایه اعلام می‌شود و بر اساس عرضه و تقاضا در ادامه قیمت کشف شده و گاهی این روند طوری رقم می‌خورد که به عنوان مثال در هفته‌های اخیر قیمت تعیین شده در شورای رقابت بیشتر از قیمت پایه تعیین شده در بورس بوده است.

محصولات‌مان را خیرات کنیم!؟

اما دیگر کسی که در حوزه فعالیت بورس کالا از آن قاطعانه حمایت کرد، رسول خلیفه سلطانی- دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران - بود که در گفت‌وگو با ایسنا اعلام کرد که بورس کالا از دستاوردهای مهم سال‌های اخیر اقتصاد ایران بوده است؛ به طوری که بسیاری از کشورهای منطقه‌ای که فاقد چنین سیستم شفاف و مفید اقتصادی نیستند، به ما غبطه می‌خورند.

وی در خصوص اظهاراتی که درباره روند فعالیت بورس کالا برای فرمول‌بندی به عرضه محصولات فولادی به صورت انتقادی مطرح شده بود، تصریح کرده که برخی قصد دارند مسائل فنی را با هیاهو در فضای عمومی مطرح کنند و عرضه‌کنندگان را وادار کنند محصولات خود را به متقاضیان خیرات کنند. در حالیکه سیستم بورس کالا با شفافیت تمام می‌تواند معاملات لازم را ساماندهی کند و اگر خطایی نیز در این سیستم وجود داشته باشد و ایرادی به آن وارد شود، باید به عنوان ایراد فنی در یک فضای تخصصی مورد بررسی قرار گیرد نه اینکه با جوسازی به جلسات عمومی منتقل شود.

خلیفه‌سلطان همچنین درباره جلسه تنظیم بازار فولاد اظهار کرد که این جلسه، جلسه نتیجه‌گیری و جمع‌بندی نبود بلک صرفا قرار شد تا تشکل‌ها و انجمن‌ها نظرات خود را در خصوص نحوه عرضه و قیمت‌گذاری فولاد مکتوب کنند و آن را در اختیار معاونت اقتصادی وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار دهند تا تصمیمات لازم در این به صورت دقیق گرفته شود و حالا اگر در این میان کسی به ساختارهای موجود اعتراضی دارد، باید آن را در محیط فنی با ارائه ادله اثبات کند سپس این ساختار اصلاح شود و مطمئنا کسی نیز از اصلاح یک روند مشکل‌دار ناراحت نخواهد شد.

با وجود اینکه مواضع بخش عرضه‌کنندگان بزرگ فولاد در خصوص وضعیت عرضه و ساز و کار عملکرد بورس کالا در این رابطه مشخص است و تقریبا وضعیتی حامیانه دارد و پیش‌بینی می‌شد این ادعاها صرفا از جانب تشکل‌هایی باشد که به خاطر ساز و کار بورسی حاشیه‌ سودشان کاهش پیدا کرده است و فولادسازان و انجمن فولاد ایران نسبت به موضوع موضعی خلاف جهت مطرح شدن و متحد داشته باشند، ‌برخی اعضای انجمن فولاد نیز در گفته‌های خود چندان در خصوص موضوع بورس کالا و نحوه عرضه محصولات فولادی در آن مطمئن اظهار نظر نکرده‌اند.

نحوه فرمول‌بندی قیمت، نقدی بر بورس کالا

حمیدرضا طاهرزاد ه- نایب رئیس هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران - که از حاضران جلسه تنظیم بازار فولاد روز دوشنبه بود، سه موضوع مهم پخش شده در این جلسه را بحث انتقاداتی که به بورس کالا وارد شده، لزوم عمل به مصوبه قیمت‌گذاری شمش فولادی بر اساس قیمت میلگرد و مکتوب‌سازی نقطه‌نظرات تولیدکنندگان و تشکل‌ها در خصوص نحوه تعامل زنجیره فولاد برای ارائه به وزارت صنعت، معدن و تجارت دانست.

وی درباره موضوع انتقادات وارد شده به بورس کالا می‌گوید برخی تشکل‌ها در این جلسه نقدهایی به بورس کالا وارد کرده‌اند و برخی به خاطر نحوه فرمول‌بندی قیمتی آن را قابل اصلاح دانسته‌اند که می‌توان گفت هیچ سازمانی وجود ندارد که قابل نقد نباشد و به هر حال ممکن است پیگیری بخشی از این نقدها لازم باشد.

طاهرزاده با اشاره به اینکه آیا نقدهای مطرح شده وارد است یا نه و آیا عرضه‌کنندگان می‌توانند روی قیمت‌های موجود در بورس اعمال نظر کنند، تصریح کرد که به هر حال قرار بود که قیمت محصولات فولادی به طور کامل از مسیر عرضه و تقاضا در بورس کالا کشف شود. در حالی که می‌توان گفت شاید این روند به طور کامل در بورس کالا به اجرا درنمی‌آید.

این بخش از اظهارات نایب رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در خصوص نحوه عرضه در بورس کالا مطرح کرد، عملا تایید دومی بر وجود ابهام‌هایی در وضعیت عرضه فولاد در بورس کالاست و از آنجاکه این موضوع هر چند خفیف ولی از سوی یکی از اعضای انجمن تولیدکنندگان فولاد مجددا مطرح می‌شود، قابل تامل است و نشان می‌دهد که شاید لازم باشد در این رابطه بازنگری صورت بگیرد.

البته این صحبت ها در حالی مطرح می شود که پیش از این برخی از اعضای صنایع پایین دستی فولاد نظرات مناقشه برانگیزی در باره ساختار بورس کالا مطرح کردند و مدعی شدند که عرضه کنندکان توان اعمال نظر روی قیمت های بورسی را دارند. گرچه این صحبت ها با واکنش های جدی و مخالف مواجه شد اما در جمع بندی نظرات و نگاهی کلی به این موضوع، می شود نیاز به واکاوی دقیق تری را در سطوح فنی احساس کرد.  

در این رابطه پیگیری‌هایی نیز از بورس کالا انجام شد که این مجموعه در این موضوع اظهار نظری نکرد.

با وجود تمامی مواردی که طرح می شود هیچ کس نمی تواند لزوم وجود بورس کالا در عرصه معاملات اقتصادی را انکار کند، چراکه در شرایط کنونی اقتصادی فقط شفافیتی که این ابزار به وجود می آورد می تواند اطمینان لازم برای ورود به معاملات سالم را فراهم کند. حالا دقیقا بخاطر همین اهمیتی که بورس کالا در سیستم معاملاتی دارد نباید از کوچک‌ترین ایراداتی که به مکانیزم آن وارد می شود، گذشت و ابزاری که مهمترین ویژگی‌اش شفافیت است باید بتواند بدون هیچ ابهامی به کار خود ادامه دهد.