در کجای جهان ایستاده‌ایم؟

مجمع جهانی اقتصاد در سیزدهمین نسخه از سری گزارش‌های «ریسک‌های جهانی»، فهرست ۱۰ ریسک بزرگی که احتمال وقوع آنها در‌ سال ۲۰۱۸ بیشتر است را به این شرح اعلام کرد: ۱-پدیده‌های جوی شدید ۲- بلایای طبیعی ۳- حملات سایبری ۴- سوء‌استفاده یا دزدی از اطلاعات ۵- شکست در کاهش و سازگاری با تغییرات جوی ۶- مهاجرت ناخواسته در ابعاد گسترده ۷- بلایای زیست‌محیطی ساخته دست بشر ۸- حملات تروریستی ۹- تجارت غیرقانونی ۱۰- حباب دارایی‌ها در یک اقتصاد بزرگ.

شاید قصه آن‌جا جالب‌تر شود که بدانید بنا بر گفته دکتر پیوندی رئیس جمعیت هلال‌احمر ایران، «از ٤١ حادثه طبیعی شناخته شده در دنیا، ٣٤ حادثه را کشورمان تجربه کرده و می‌کند.» بنابراین جا دارد که در این خصوص از ریسک‌پذیری بالایی برخوردار باشیم.

عموما ریسک‌های اصلی جامعه جهانی را براساس «محتمل‌ترین» و «اثرگذارترین» طبقه‌بندی می‌کنند که در این رابطه «پدیده‌های جوی شدید»، «بلایای طبیعی»، «حملات سایبری»، «سوء‌استفاده یا دزدی از اطلاعات» و «شکست در کاهش و سازگاری با تغییرات جوی» به‌عنوان محتمل‌ترین ریسک‌ها و «استفاده از تسلیحات کشتارجمعی»، «پدیده‌های جوی شدید»، «بلایای طبیعی»، «شکست در کاهش و سازگاری با تغییرات جوی» و «بحران آب» به‌عنوان اثرگذارترین ریسک‌ها در‌ سال ۲۰۱۸ شناسایی شده‌اند.

البته در شاخص ریسک جهانی، مفهوم ریسک تنها بر پایه احتمال رخداد فاجعه طبیعی و شدت آنها نیست، بلکه شرایط زندگی انسانی و وضع معیشت و توسعه اجتماعی را هم در نظر دارد. همچنین پیشگیری و توانایی برای واکنش و پاسخ سریع را تعیین می‌کند.

به‌طور کلی شاخص ریسک برای ١٧١ کشور را براساس چهار معیار محاسبه می‌کنند:

١) در معرض قرار داشتن بحران‌های طبیعی مانند زلزله، سیل، طوفان، خشکسالی، ریزگرد و.... ( تعداد جمعیت کشور در معرض مخاطرات طبیعی مانند زلزله، سیل و.... همچنین جمعیت مورد تهدید در برابر خشکسالی و گرسنگی تقسیم بر کل جمعیت کشور.)

٢) آسیب‌پذیری در برابر زیرساخت‌ها، تغذیه، شرایط زندگی و وضع اقتصادی (میزان دسترسی مردم به سرویس‌های بهداشتی عمومی و منابع آبی- تعداد افراد ساکن بافت‌های فرسوده- میزان جمعیت دارای سوء‌تغذیه- جمعیت ناتوان شامل بالای ٦٥‌سال و زیر ١٥‌سال- جمعیت فقیر با درآمد کمتر از ١ دلار در روز- تولید ناخالص داخلی و توزیع درآمد.)

 ٣) ظرفیت مقابله که وابسته به حکمرانی، آماده‌سازی و سیستم هشدار سریع، دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی، امنیت جانی و اجتماعی است (شاخص فساد مالی از طرف بخش دولتی- فقدان سیستم هشدار سریع- تعداد پزشک و پرستار برای جمعیت ١٠هزار نفر  - بیمه.)

 ٤) میزان ظرفیت‌های سازگار با حوادث و رویدادهای طبیعی، تغییر اقلیم و دیگر چالش‌ها (آموزش و تحقیقات، نرخ بی‌سوادی فرهنگی و آموزشی، ..... - تعداد و نرخ جمعیت زنان و حضور آنان در دستگاه‌‌های دولتی، وضع محیط‌زیست و محافظت اکوسیستم (منابع آبی، مدیریت جنگل‌ها و کشاورزی)- سرمایه‌گذاری (هزینه بهداشت و درمان عمومی، طول عمر و هزینه‌های درمان خصوصی.)

در این میان وجود زیرساخت‌های ناپایدار - حساس و وضعیت ضعیف لجستیک شهری و روستایی اعم از راه‌ها، فرودگاه‌ها و غیره باعث تشدید بالارفتن این ریسک می‌شوند.

در ‌سال گذشته ایران در رتبه ١١٢ جهانی ریسک قرار داشت. متأسفانه وضع ما در زمینه ظرفیت‌های مقابله و سازگاری زیاد خوب نیست و اما جای بهبود دارد. این بهبود را می‌توان از طریق آموزش و پیشگیری و مستندسازی فعالیت‌ها و بهره‌برداری از تجربیات پیشین استوار کرد. خوشبختانه جمعیت هلال‌احمر در قالب یک مجموعه امداد، فرهنگی و اجتماعی با همپوشانی تمام قوای خود گام‌های مثبتی را در نحوه برخورد با بحران‌های طبیعی و اجتماعی و فرهنگی برداشته، اما این فقط یک گام کوچک است و جا دارد که در این خصوص از سایر مراکز نیز مطالبه‌گری صورت گرفته و روند کاهش ریسک در کشور تسهیل شود.