هویت تازه در انتظار تهران

از قرن ششم هجری به بعد که شهرری مورد هجوم‌های ویران‌کننده‌ «مغولان» و جنگ‌های داخلی قرار گرفت، به تدریج رو به ویرانی رفت و تهران، این روستای زاغه مانند و به قول تذکره‌نویسان «لانه‌ مورچگان»، به تدریج رشد کرد و گسترش یافت. روی نقشه، تهران به‌صورت ۸ ضلعی ناقص‌الاضلاعی بود که با خندقی که به دورش حفر شده بود، از زمین‌های اطرافش جدا می‌شد.

به گزارش روابط عمومی شهرداری منطقه 22؛ علی نوذرپور با خبرنگار همشهری، این بار نه به‌عنوان شهردار یک منطقه، بلکه پژوهشگری که درباره شهر تهران تحقیقات مختلفی انجام داده است درباره هویت شهر تهران و آینده پیش روی این شهر گفتگو کرد. 

نوذر پور در پاسخ به اینکه هویت شهر تهران چگونه شکل گرفت و چه المان‌هایی در این هویت‌سازی دخیل و مؤثر بودند، گفت: سوای شهرهای جدید، بی‌ تردید هیچ شهری فاقد هویت نیست. هویت هر شهری در طول زمان و با توجه شرایط محیطی آن تعریف می‌شود. سخن از وجود یا فقدان هویت، سؤالی سهل و دارای پاسخی ممتنع است. شهر تهران امروز با بیش از ۷۰۰ کیلومترمربع و بیش از ۵/۸ میلیون نفر جمعیت، با بیش از ۶۰ شهر اقماری و چند صد روستا، مزرعه، کارگاه و کارخانه و جمعیتی بالغ بر ۱۲ میلیون نفر، مجموعه شهری تهران تعریف می‌شود که هریک به مقتضیات زمانی و محیطی این منطقه شکل گرفته‌اند که به سبب همین عناصر، آن را از سایر شهرها جدا می‌کند و همین گویای هویت شهری تهران است.

هویت یک شهر به شکل و علائم آن محدود نمی‌شود، بلکه شاکله شهر است که هویت را می‌سازد. این عناصر و شاکله‌ها عبارتند از محیط طبیعی، عوامل اقتصادی، اجتماعی و محیط مصنوع کالبدی. با چنین برداشتی از هویت شهر، می‌توان گفت تهران شهر با هویتی است. اما اگر هویت را به عناصر اجتماعی شهر محدود کنیم و شاخص‌هایی مانند حس تعلق، خاطره انگیزه بودن، قدمت حضور ساکنان، تعاملات اجتماعی و... و. را هویت شهر بنامیم، تهران امروز از هویت قوی دیرین خود فاصله گرفته است. البته میزان آن در محله‌های مختلف فرق دارد، اما آنچه پیداست، این است که هویت یک‌پارچه‌ای در آن دیده نمی‌شود. حال اگر هویت را عناصر اقتصادی و کالبدی تعریف کنیم، شهر تهران مملو از عناصر و المان‌هایی است که آن را متمایز از دیگر فضاها و شهرها می‌کند.

اقتصاد خاص شهر از جمله بازار، شرکت‌ها، نهادها و به‌طور کلی خدمات ویژه‌ایی که در تهران عرضه می‌شود، دایره پرتو افشانی کشوری و فراملی دارد. اگر هویت کالبدی را به ساختمان‌ها، معماری و نمای شهری محدود کنیم، تهران فاقد هویت کالبدی و طرح و منظر شهری است. به‌گونه‌ایی که آشفتگی در همه وجود آن رخنه کرده است و هیچ بخشی از شهر قابل تمایز از دیگر محله‌های آن نیست و خستگی بصری بر عابران و شهروندان عارض می‌شود.

شهردار منطقه 22 درباره دیدگاهش از تهران در آینده گفت:  از ســـــوی مدیریت شهری، اقدامات شایسته‌ای برای افزایش مشارکت، افزایش سطح خدمات و رفاه شهری صورت گرفته است اما سرعت این اقدامات بسیار کم‌تر از شتاب تغییرات است. تنها در صورتی می‌توان هویت تاریخی تهران را حفظ کرد که راه‌حل سومی بین سنت و مدرنیته در تهران یافت مانند نظریه راه سوم «آنتونی گیدنز» تا از فشارهای سرمایه‌داری کاسته شود و هویت بومی، فرصتی برای عرض اندام پیدا کنند. امروزه براساس آمارها دیده می‌شود که مسکن در تهران و بسیاری از شهرهای کشور، تنها با اهداف اقتصادی و بدون توجه به نیازهای انسان شهری ساخته می‌شود. بنا بر تحلیل «فوکو»، در سرمایه‌داری مدرنیستی، ۲ عامل دانش و قدرت، فضای شهری را می‌سازند. در واقع، دانش در خدمت قدرت و قدرت راه ساخت فضا است. فضای شهر برآمده از این رویکرد، فضایی بی‌هویت و فاقد ارزش‌های انسانی است.

او درباره تغییرات تهران در سال های آینده گفت: به نظر می‌رسد، با بالا رفتن سطح آگاهی شهروندان از جایگاه خود و نیز جایگاه مدیریت شهری، چشمه‌های امید بسیاری برای نسل امروز گشوده شده است. شکل‌گیری انجمن‌ها و نهادی مردمی، پویش‌ها، کمپین‌ها و اقدامات خودجوش، حفظ محیط‌زیستی، مبارزه با بی‌خانمانی، حقوق کودکان کار، مشارکت در امور شهری، مطالبه‌گری از مدیران، شکل‌گیری بوستان‌های جنسیتی، حضور زنان در جامعه و... و. از جمله اقداماتی است که هویت متفاوتی برای تهران رقم خواهد زد. هویتی که متفاوت از هویت سنتی و مدرن است. با توجه به اینکه این اقدامات بیشتر منفعت عموم جامعه را در نظر می‌گیرد، می‌توان انتظار داشت که تغییرات مثبت باشند.

در پایان نوذر پور درباره ویژگی‌هایی شهر ایده‌آل گفت: ایجاد فضاهای عمومی برای حضور اجتماعات مردمی، تعامل و گفت‌وگوی آنان و شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی از ویژگی‌های شهرایده آل است که افزایش سرمایه اجتماعی و مشارکت مردم در اداره شهر و توسعه شهری را به همراه خواهد داشت. در این مسیر، فضاهای عمومی شهری که در اختیار کارگاه‌های عمرانی و ساختمانی بوده، پس گرفته می‌شود.