به نام او که هرچه بخواهد همان می‌شود

مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و سازمان‌ها در دهه اخیر به وضعیت غالب و مسلط حوزه اداره شرکت‌ها تبدیل‌شده است و شرکت‌های معتبر جهانی مسئولیت در برابر اجتماع و محیط اجتماعی را جزئی از استراتژی شرکتی خود می‌بینند. این مفهوم، موضوعی است که هم‌اکنون در کشورهای توسعه‌یافته و کشورهایی با اقتصاد باز به‌شدت از سوی حکومت‌ها، شرکت‌ها، جامعه مدنی، سازمان‌های بین‌المللی و مراکز علمی دنیا دنبال می‌گردد. باگذشت بیش از 60 سال از ورود مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها به ادبیات مدیریت شرکت‌ها و کسب‌وکارها ، هنوز این مفهوم در فضای کسب‌وکار ایران جایگاه شایسته‌ای پیدا نکرده است. طرح و توسعه این مفهوم در شرایط بحران فعلی اقتصاد ایران می‌تواند راهگشای بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی جامعه خصوصاً حوزه اشتغال و بهره‌وری نیروی کار گردد. در این نوشتار سعی شده است که به‌صورت اجمالی ضمن برشمردن روند شکل‌گیری این مفهوم، وضعیت تحقق میزان مسئولیت اجتماعی شرکت‌های ایرانی و چگونگی توسعه و بسط آن در کشور بیان گردد.

بعضی‌ها مسئولیت اجتماعی شرکت را یک هوس زودگذر توصیف می‌کردند که با مسائل  قبلاً ( CSR)  اقتصاددان‌ها سیاسی سروکار دارد. در حال حاضر شاید هنوز هم این افکار ایدئالیستی به نظر می‌رسد زیرا اجرای برخی برنامه‌ها بدون شک خیلی وسیع‌تر از قابلیت‌های سیاسی حاضر است اما باید بدانیم همان‌طور که یکی از برندگان نوبل اقتصادی خاطرنشان کرده، ایدئالیست‌های امروز رئالیست‌های فردا هستند. استانداردهای مسئولیت اجتماعی یک ضرورت حیاتی در عصر جهانی‌شدن است. مسئولیت اجتماعی شرکت، مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمان بایستی در جهت حفظ، مراقبت و کمک به جامعه‌ای که در آن فعالیت می‌کند انجام دهد. مسئولیت اجتماعی شرکت رویکردی جامع به ملاحظات اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و حفاظت از منافع ذی‌نفعان، بهبود کیفیت زندگی شهروندان، و تغییر نگرش‌های شخصی است. در طول چند دهه گذشته تغییرات چشمگیری در محیط فعالیت‌های سازمانی صورت گرفته است. جوامع به میزان فراوانی به مقولاتی همچون کنترل آلودگی (هوا و صوت)، ایمنی و سلامت محیط کار، فرصت‌های برابر استخدامی برای اقلیت‌ها وزنان و کیفیت ایمنی تولیدات، توجه می‌کنند. دیگر خواست و نیازهای جامعه از تجارت، صرفاً برحسب خواسته‌های بازار و اقتصادی تعیین نمی‌شود بلکه اکنون سازمان با دامنه وسیعی از مسئولیت‌های بازار، روبه‌رو است. بعضی از آن مسئولیت‌ها تا حد زیادی مربوط به جامعه هستند. بدین ترتیب شرکت‌ها موفقیت و تداوم حیات خود را درگرو مسئولیت در برابر محیط اجتماعی می‌‌بینند در این صورت با رویکردی آینده‌نگر مسئولیت اجتماعی نه‌تنها سیاستی هزینه‌بر تلقی نخواهد شد بلکه نوعی سرمایه‌گذاری انسانی و اجتماعی تلقی می‌شود. هیچ‌کس در جهان نمی‌تواند ایده مسئولیت‌پذیری را بپذیرند، مگر اینکه در قدم اول سعی در عمل به آن حریم شخصی‌اش (خانه، محل کار، مسائل شخصی) باشد. سابقه پیدایش مفهوم مسئولیت اجتماعی مفهومی است که در اواسط قرن بیستم در آمریکا مطرح و توجه بسیاری را در محافل اقتصادی، علمی و سیاسی جهان به خود جلب کرد. ظهور مسئولیت اجتماعی شرکت در سال‌های اخیر ریشه در دادوستدهای جهانی، پیچیده‌تر شدن فضای کسب‌وکار، تقاضا برای شفافیت در کسب‌وکار و پاسخی به تحولات و چالش‌های جهانی‌شدن بوده است.

 مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها برای اولین بار در دهه بیست میلادی مطرح شد، ولی به دلیل رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ، نتوانست به‌عنوان یک موضوع جدی تا دهه 1950 میان رهبران کسب‌وکار جایگاهی بیابد. مدل‌های اولیه مسئولیت اجتماعی شرکت در دهه 1960 ظاهر گشت که جنبه «اجتماعی» مسئولیت اجتماعی شرکت را به‌طور مستقیم به مسئولیت‌هایی بالاتر و ورای مسئولیت‌های اقتصادی و قانونی ربط می‌داد. سازمان‌های بین‌المللی همچون سازمان ملل متحد، بانک جهانی، سازمان همکاری اقتصادی و توسعه نه‌تنها پژوهش و ترویج مسئولیت اجتماعی مفهومی که بر اساس آن CSR. را تائید کردند بلکه دستورالعمل‌ها و واحدهای دائمی کاری را به وجود آوردند شرکت‌ها به‌طور داوطلبانه تصمیم به مشارکت در ساختن یک جامعه بهتر و محیط پاکیزه‌تر می‌گیرند. مفهومی که با توجه به آن شرکت‌ها، نگرانی‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را در فعالیت‌های عملیاتی کسب‌وکار در تعامل با گروه‌های ذی‌نفع خود در نظر می‌گیرد.

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها یعنی مسئولیت شرکت در پاسخگویی به پیامدهای فعالیت‌هایی که جامعه را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. منظور از جامعه ، همه ذی‌نفعان شرکت است. مهم‌ترین ذی‌نفعان شرکت که در موقعیت شرکت به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم مؤثر هستند عبارت‌اند از مصرف‌کنندگان، کارکنان، مالکان یا سهامداران و جامعه. این موضوع باید به یک فرهنگ‌سازمانی تبدیل شود تا با رفتن یک فرد از بین نرود و همه اعضای سازمان بدانند که با رفتن آن مدیر هم باید به همین روش عمل کنند. به‌عبارت‌دیگر مسئولیت اجتماعی شرکتی یک باور سازمانی است که به دنبال خلق ارزش مشترک بین ذی‌نفعان شرکت است و یک پروژه نیست که آغاز و پایانی داشته باشد. نباید برنامه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی فعالیتی جداگانه از فعالیت‌های روزانه کسب‌وکار شرکت باشد.

بنیاد مدیریت کیفیت اروپا (سازمان بین‌المللی استاندارد) تعریف استانداردی برای مسئولیت اجتماعی بخش خصوصی و بخش عمومی ارائه داده است. استاندارد 26000 ،هفت موضوع کلیدی از مسئولیت اجتماعی را پوشش می‌دهد.

1-‌ رهبری سازمانی                           

2-‌ توسعه و درگیر کردن جامعه

3-‌ حقوق بشر

4-‌ حقوق نیروی کار

5-‌ محیط‌زیست

6-‌ اقدامات عملیاتی منصفانه

7- رضایت مشتری

برخی از واژگانی که طی سال‌ها در شرح آنچه امروز حقوق شهروندی شرکت یا مسئولیت اجتماعی نامیده می‌شود به‌کاربرده شده‌اند :

 مسئولیت اجتماعی شرکت (Corporate social responsibility)

پاسخگو بودن اجتماعی شرکت (Corporate social responsiveness)

شرافت / اخلاق اجتماعی شرکت (Corporate social rectitude/ethics)

مذهب اجتماعی شرکت (Corporate social religion)

عملکرد اجتماعی شرکت (Corporate social performance)

روابط اجتماعی شرکت (Corporate social relationships)

شهرت اجتماعی شرکت (Corporate social reputation)

اقتصادی و اجتماعی پوشش جنگ جهانی دوم حقوق سازمان ملل متحد