معیار سنجشِ "نوروزگاه" چیست؟

از همان ابتدا یعنی اسفند ۹۴ هم مسئولان تاکید می‌کردند که «"نوروزگاه" نه جشنواره است، نه یک گردهمایی و نه  کاروانِ شادی»، بلکه نخستین معیاری که برای برگزاری این آئین انتخاب کردند و استان به استان برای برپایی‌اش مسیر پیمودند؛ «رویداد فرهنگی» بودنِ آئین چندین هزار ساله‌ی "نوروز" در هر نقطه از کشور بود.

آئینی که امروز جهانی است و به واسطه‌ی همین جهانی بودنش در طول دو سال و با برگزاری آن به طور دائم قرار شد تا تلاش کند «آداب و رسومِ بین اجتماع مردم بازشناسانده شود».

آئینی مردمی که براساس تفاهم‌های اولیه به نقل از مسئولانِ میراث فرهنگی قرار شد مردم هر شهر و هر نقطه از کشور برپا کننده‌ی آن باشند و سازمان میراث فرهنگی فقط فراهم‌کننده‌ی بستر در اجرای رویدادِ آن باشد، طرحی مردمی که به حضور مدیریت سازمان نیازی ندارد.

به همین دلیل در نخستین سال و برای نوروز ۱۳۹۵؛ برگزاری این آئین در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، کردستان، آذربایجان شرقی،گیلان ، گلستان ، خراسان رضوی،کرمان، فارس،اصفهان و تهران که به واسطه‌ی شرایط اقلیمی و قومیتی انتخاب شدند صورت گرفت. طرحی که قرار شد به اعترافِ آئین‌های فراموش شده یا در حال فراموشی بپردازد و از انحرافات دوری کند.

بنابراین از ابتدا این رویدادِ فرهنگی پایه‌گذاری شد تا به میراث ناملموسِ حوزه‌ی نوروز رسیدگی کند و موارد مغفول مانده و کمتر رسیدگی شده را رفع. از میان صحبت‌های مطرح شده توسط متولیان برگزاری "نوروزگاه" می‌شد به این نتیجه رسید که در سال اول یکی از بهترین قدم‌ها برداشته شد و به چشم‌اندازی که برای نخستین سال توقع می‌رفت، رسیده‌اند.

پس قرعه برای نوروز ۱۳۹۶ به همه‌ی استان‌های کشور افتاد تا این بار تجربه‌ی نوروزگاه سراسری باشد. قبل از آغازِ کار حرف‌هایی برای واگذاری این طرح به "معاونت گردشگری" سازمان میراث فرهنگی مطرح شدند، اما معاونت میراث‌فرهنگی بنا به وظیفه‌ی ذاتی‌اش در این زمینه، کارها را بر عهده گرفت، اما براساس نتیجه‌ای که سال دوم در برخی استان‌ها آن را چیزی شبیه به پیک یا کاروانِ شادی تعبیر می‌کردند، نه آئینی که در نخستین سال برگزاری‌اش با هدفی مشخص به جلو می‌رفت؛ به نظر می‌رسید به موفقیت چندانی دست پیدا نکرده است.

شبان میرشکرایی، عضو سابق شورای سیاست گذاری آیین ملی نوروز و مسئول دبیرخانه آئین‌های ملی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری؛ که در طول برگزاری آئین "نوروزگاه" در دو سال گذشته در جریان این برگزاری بوده است، به ایسنا توضیح می‌دهد.

"نوروزگاه" در مسیر تحول

وی نوروز را یکی از مصداق­‌های شاخص میراث ناپدیدار یا به تعبیر و اصطلاح رایج، "میراث ناملموس" و سال جشن کهنِ مردمانی می‌داند که در جغرافیای فرهنگِ ایرانی زندگی کرده­‌اند و با بیان این‌ که نوروز جشنی یادآور صلح و دوستی است، اظهار می‌کند: نوروز ماهیتی پویا داشته و هنوز به این روال به حیات خود ادامه می­‌دهد. در واقع همین ماهیت ذاتی نوروز است که رمز حیات آن تا امروز  بوده است.

وی با تاکید بر این‌که نوروز از گذشته‌هایی که نمی­‌توان برایش زمانِ مشخصی متصور شد تا امروز، فراز و نشیب­‌های زیادی را در مسیرِ خود تجربه کرده است، بیان می‌کند: این جریان‌ها گاه در مسیر تقویت آئین جهانی "نوروز" و گاه به قصد خشکاندن آن تلاش کرده‌اند، اما خوشبختانه شاهد هستیم که این آئین جهانی همچنان به حیات خود ادامه داده و حتی توسعه و گسترش نیز پیدا کرده است.

نوروزگاه در روند حیات نوروز تاثیر دارد، رویدادی فرهنگی که به آگاهی افزایی در حوزه‌ی داشته‌های فرهنگی نوروز منجر می‌شود

او نوروزگاه را به عنوان رویدادی که تا کنون دوسال از عمر آن گذشته و قرار است سومین سال برگزاری آن در کشور تجربه شود، از روند حیاتِ نوروز، مستثنی نمی‌داند و ادامه می‌دهد: در نخستین سال از برگزاری "نوروزگاه"، آن با هدف معرفی آیین­‌ها و مراسم نوروزی در نقاط مختلف کشور برای مردم استان‌ها به عنوان وارثان این آئین‌ها و به عنوان یک رویداد فرهنگی طراحی شد که هدف از برنامه‌ریزی آن، آگاهی‌افزایی در حوزه داشته­‌های فرهنگی نوروز بود.

این عضو سابق شورای سیاست گذاری آیین ملی نوروز "نوروزگاه" را در حالت تخصصی، محملی معرفی می‌کند که برای شناسایی، پاسداری، احیاء و ترویج مصادیق میراث ناملموس مرتبط با نوروز با پوشش سراسری و در راستای عمل به وظائف سازمانیِ کشور در حوزه ثبت جهانی نوروز به عنوان یک اثر ناملموس طراحی شده بود و می‌افزاید: در سال اول به عنوان نمونه، این آئین همزمان با نوروز ۹۵ در ۱۲ استان منتخب برگزار شد.

ایده نوروزگاه از کجا شکل گرفت

وی با بیان این‌که ایده‌ی اولیه‌ی طرحِ "نوروزگاه" همزمان با فعالیت­‌هایی شکل گرفت که همراه با "محمدمیرشکرایی" _مردم شناس پیشکسوت و پدر شبان میرشکرایی_ در جریان همایش­های نوروز در سال­های ۷۷ و ۷۹ در تخت جمشید و ارگ بم  برگزار شد، توضیح می‌دهد:‌ این ذهنیت در جریان شکل‌گیری کنوانسیون ۲۰۰۳ (پاسداری از میراث ناملموس) و پیوستن ایران به این کنوانسیون و نخستین مرحله ثبت جهانی نوروز در سال ۲۰۰۹ و سپس در سال ۲۰۱۶ در مسیر تکامل قرارگرفت.

او اضافه می‌کند: پس از افزوده شدن پنج کشور و ثبت ۱۲ کشورِ نوروزی در سال ۲۰۱۶ و تکمیل پرونده و فراهم شدن بستر مناسب برای انجام فعالیت­های گسترده‌تر در حوزه نوروز، طرح نوروز بازارها به شورای سیاستگذاری نوروز ارائه و اجرای آن مصوب شد.

مسئول دبیرخانه آئین‌های ملی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، ادامه می‌دهد: پس از گذشت زمانِ کوتاهی از آغاز اجرایی شدن طرح، به منظور جلوگیری از برخی شبه‌ها و تداخل­‌ها با فعالیت بازارچه‌­های نوروزی صنایع دستی، آن با نام جدید "نوروزگاه" فعالیت خود را  ادامه داد.

به گفته‌ی وی، نام "نوروزگاه" اقتباس از بهارگاه قوم بلوچ و نوروزگاه حوزه شمال شرق ایران انتخاب شده بود.

در سال نخست برگزاری نوروزگاه، تجربه موفق بود

او سپس به توضیح روند برگزاری "نوروزگاه" در دو سال گذشته می‌پردازد و ادامه می‌دهد: نخستین نوروزگاه که به صورت متمرکز در هفته پایانی اسفند ۱۳۹۴ برگزار شد از سوی مردم مورد توجه قرارگرفت، حتی خوشبختانه در این تجربه تاثیری بیش از آنچه که انتظار داشتیم را گرفتیم.

وی با تاکید بر این‌که در روند برگزاری نخستین نوروزگاه، انحراف‌های متعددی که در اثر سوء تبلیغات ناخواسته در سال‌های گذشته و یکسان‌سازی رفتارهای نوروزی ایجاد شده بود شناسایی و با اطلاع‌رسانی و معرفی صحیح رفع شد، به مواردی مانند "سفره‌­های نوروزی"، "حاجی فیروز" و "آیین‌های تحویل سال" اشاره می‌کند.

در اولین سال برگزاری نوروزگاه،انحراف‌ها و سوءتبلیغات نوروز شناسایی و برطرف شدند تا ائین‌های اصلی نوروزی مورد توجه و اقبال قرار گیرند

میرشکرایی از سوی دیگر به آثار ناملموسِ زیادی که در برخی استان­‌ها به عنوان نمونه انتخاب شده بودند، اشاره می‌کند و با اشاره به شناسایی و ثبت ملی این آئین‌ها می‌گوید: برخی از آن‌ها مانند آداب و مراسم "حوض ماهی" در شیراز و "سایاچی­ها" در آذربایجان در معرض فراموشی قرار داشتند، اما این‌کار باعث شد تا در سال ۹۶ اقدامات پاسدارانه برای این آثار انجام شود.

او تاکید می‌کند: نوروزگاه‌های گذشته در استان­ها به خوبی توانست تامین کننده اهداف اولیه در این بخش باشد و امیدوارم در سال جدید بر همین روال بتوانیم شاهد رسیدن به اهداف عالی این طرح باشیم.

وقتی "نوروزگاه" با اهداف گردشگری گره می‌خورد

مسئول دبیرخانه آئین‌های ملی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با بیان این‌که طرح "نوروزگاه" در سال ۹۶ تا حدودی با نگاه مقصد گردشگری  برگزارشد، توضیح می‌دهد: امسال اهداف اولیه نوروزگاه با اهداف گردشگری پیوند خورد، اما با توجه به اینکه ۱۹ استان برای اولین بار اقدام به برگزاری نوروزگاه کرده بودند و به دلیل حجم بالای کار و وارد شدن مباحث جدید به موضوع نوروزگاه، هماهنگی کاملی در برخی از این استان­ها صورت نگرفته بود و با توجه به معیارهای این آئین، با انحرافاتی مواجه شدیم، خوشبختانه امسال تکلیف مشخص شده است و نوروزگاه ۹۷ به طور کامل در دستورکار معاونت گردشگری قرارگرفت.

تا زمانی‌که معاونت گردشگری مصادیق میراث ناملموس را خدشه‌دار نکند، مشکلی برای پیش‌بردن طرح نوروزگاه توسط این معاونت نیست

میرشکرایی ادامه می‌دهد: این اقدام  به گونه‌­ای برنامه­‌ریزی شده تا بخش ویژه‌ای در هر استان به موضوع آیین­‌ها و پرداختن به میراث ناملموس اختصاص داده شود که این بخش با همفکری معاونت میراث فرهنگی در حال برنامه‌ریزی است.

او با تاکید بر این‌که ورود مباحث گردشگری به ساختار نوروزگاه، در ذات و تا زمانی که  اصول و مصادیق میراث ناملموس را خدشه‌دار نکند، مشکل‌ساز نیست، بیان می‌کند: باید دقت زیادی شود تا وظائف حاکمیتی سازمان در مورد رعایت مسئولیت­هایی که کنوانسیون ۲۰۰۳ برای پاسداری و ترویج مصادیق میراث ناملموس تعیین کرده، زیر سؤال نروند.

این فعال حوزه نوروزگاه‌ها با ابراز خوشحالی از این‌که هر چند نوروزگاه در مسیر تحول قرارگرفته، اما توانسته است تاثیر خود را به گونه‌ای که انتظار می‌رفت، به جای بگذارد، ادامه می‌دهد: خوشبختانه فعالان حوزه میراث ناملموس و به ویژه "نوروز" به موضوع شناسایی، پاسداری و ترویج صحیح آئین‌ها و مراسم نوروزی به خوبی پرداخته‌اند و نوروزگاه بدون آنکه نیاز به نام داشته باشد کارکردهایش را دارد و متعلق به مردم است.

نوروز مرز سیاسی نمی شناسد

این عضو سابق شورای سیاست‌گذاری آیین ملی نوروز؛ "نوروز" را محدود به مرزهای سیاسی نمی‌داند و می‌گوید: می‌بینیم که امروز، در زمان رسیدن نوروز، این جشن در سراسر جهان و هرجا که مردمِ این حوزه حضور دارند، در لحظه تحویل سال جشن می‌گیرند، لحظه‌ای که تابع تفاوت‌های زمان رسمی کشورها نیست.

وی اضافه می‌کند: لحظه نوروز به وقت زادگاهش جشن گرفته می‌شود. لحظه‌ای که محاسبه آن از دقیق‌ترین روش‌های نجومی و دانش مردمان این سرزمین بهره برده است.

به گزارش ایسنا، باتوجه به واگذاری بحث "نوروزگاه‌" به معاونت گردشگری به عنوان معاونتی که بیشتر درآمدزایی را در برنامه‌های خود دارد تا رسیدن به تجربه‌هایی که معاونت میراث فرهنگی برای این طرح پیش‌بینی کرده بود، باید دید آیا طرحِ نوروزگاه امسال مانند دو سال گذشته می‌تواند برآیندِ خوبی  از معیارهای این اتفاق در خود داشته باشد؟ و آیا تغییر معاونت در مدیریت این طرح، همچنان اجازه‌ی رسیدگی به هدفِ اصلی این طرح یعنی «بازشناساندن آداب و رسومِ بین اجتماع مردم» را می‌دهد؟