چوب حراج اروپا بر تتمه برجام

چندی پیش روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پست از تهدید جدید طرف‌های اروپایی برجام از سوی ترامپ پرده برداشت. خبری که بر اساس آن اعلام شده بود، اگر سه کشور تروئیکای اروپا، سازوکار حل اختلاف در برجام را به‌ منظور تحت فشار قرار دادن ایران فعال نکنند، با تعرفه ۲۵ درصدی واشنگتن بر خودروهای صادراتی خود به آمریکا مواجه خواهند شد. به دنبال این امر آلمان، انگلیس و فرانسه با انتشار بیانیه‌ای در بروکسل، اعلام کردند که مکانیسم حل اختلاف در برجام را فعال کرده‌اند.

پس از این اتفاق، بسیاری از صاحب نظران سیاسی، اقدام تروئیکای اروپا را در ادامه سیاست های منفعل و ناکارآمد این کشورها دانسته که سر منشاء آن، منافع اقتصادی گسترده و گره خورده اروپا با آمریکا است. وزیر امور خارجه کشورمان با صحه گذاشتن بر این مسئله افزود: «(خبر باج دادن اروپا برای) جلب رضایت آمریکا تائید شد. سه کشور اروپایی باقی‌مانده برجام را فروختند تا از تعرفه‌های جدید ترامپ رهایی یابند.»

باید پرسید چرا به گفته دکتر ظریف سه کشور اروپایی بر تتمه برجام به قیمت تعرفه ها چوب حراج زدند، مگر این تعرفه ها برای اروپا تا چه حد اهمیت دارد؟ در پاسخ به این سوال باید به مباحث آماری مراجعه کرد؛ مطابق گزارش آماری کمیسیون اروپا، مجموع ارزش صادرات خودروی کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ میلادی ۱۲۸ میلیارد یورو بوده که نزدیک به ۳ درصد کمتر از سال ۲۰۱۷ بوده است. بر پایه این گزارش آلمان با صادرات۷۰ میلیارد یورو خودرو، ۵۵ درصد صادرات خودروی اتحادیه اروپا را در تصاحب خود دارد. همچنین گزارش یورواستات نشان می‌دهد، مقصد ۳۷.۳ میلیارد یورو، معادل ۲۹ درصد خودروهای صادراتی اروپا در سال ۲۰۱۸ بازار آمریکا بوده که بزرگ‌ترین بازار خودروهای تولید اروپا به شمار می‌رود. علاوه براین اتحادیه اروپا در گزارش عملکرد سال ۲۰۱۸ خود اعلام کرد که اتحادیه آنها بیش از ۱.۱ میلیون خودرو به بازار آمریکا صادر کرده اند که معادل ۲۵ درصد ارزش سالانه واردات خودروی ایالات متحده بوده است.

در مقابل آمریکا در سال ۲۰۱۸ تنها ۲۶۷ هزار خودرو به اتحادیه اروپا صادر کرده که مجموع ارزش آن ۵.۵ میلیارد یورو بوده است. این رقم تنها معادل ۱۲ درصد مجموع واردات خودرو به اتحادیه اروپا به شمار می‌رود؛ بنابراین در سال ۲۰۱۸ تراز تجارت خودرو میان اتحادیه اروپا و آمریکا نزدیک به ۳۱.۸ میلیارد دلار به سود طرف اروپایی بوده است. در چنین شرایطی وضع تعرفه 25 درصدی واردات خودروهای اروپایی به آمریکا هر چند به ظاهر می‌تواند، درآمد ۹.۳ میلیارد دلاری برای دولت ترامپ داشته باشد، ولی در عمل با کاهش جذابیت قیمتی خودروهای اروپایی، سهم بازار آنها را در اختیار چین، ژاپن و کره جنوبی قرار دهد. با این حجم وسیع تراز تجاری اروپا با آمریکا، پرواضح است که تروئیکای قاره سبز حاضر است به هر کاری دست بزند تا چنین معاملاتی را از دست ندهند.

در هر حال با توجه به جمیع جهات، اروپایی ها نیک می دانند که برجام بیش از آنکه سود و زیان اقتصادی برایشان داشته باشد، یک توافق امنیتی است و اصولا برای مباحث امنیتی نمی توان مقدار و قیمتی تعیین کرد. در همین راستا دکتر ظریف وزیر امور خارجه کشورمان با انتقاد از بی‌عملی اروپایی‌ها در قبال تعهدات‌ آنها در برجام، اقدام اروپا برای استفاده از مکانیزم حل و فصل اختلافات را از نظر حقوقی بی‌مبنا و به ویژه از نظر سیاسی اشتباه راهبردی خواند.

این اتفاقات در حالی رخ داده که مقامات سه کشور اروپایی عضو توافق هسته ای در بیانیه‌ای مشترک مدعی شده اند که «سازوکار حل ‌و فصل اختلافی برجام» به کار افتاده تا ضمن حفاظت از این توافق به ادامه آن کمک کند.

در خصوص این ادعای تروئیکای اروپا باید سناریوهای موجود را بررسی کرد، اول اینکه حتی اگر منشا این ادعا مبنی بر راه اندازی این مکانیسم و ترس از اعمال محدودیت های جدید واشنگتن و دامنگیر شدن اروپایی ها باشد یا حتی ناتوانی تروئیکای برجامی، دیگر فرقی نمی کند، چرا که تهران مهمترین گام های کاهش تعهدات هسته ای خود را برداشته است. بنابراین، این اقدام نتیجه ای برای اروپا در پی نخواهد داشت. اما سناریو دیگری که بیشتر محتمل است آنکه تروئیکای اروپا دست دست می کند تا زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا فرا رسیده و نتیجه انتخابات چیزی غیر از انتخاب ترامپ باشد. آنها امیدوارند که با راه یابی فرد دیگری به کاخ سفید، دوباره به مولفه‌ی دیپلماسی رجوع شود و با بازگشت واشنگتن به1+4 برجام حفظ شود. هر چند در این خصوص بسیاری از ناظران بر این باورند که اروپا برای دستیابی به این امر در بدترین زمان ممکن دست به قمار بزرگ خود زده است. فعال سازی مکانیسم حل و فصل اختلاف در برجام، در حقیقت ساعتی را به راه انداخته که کنترل عقربه‌های آن در دست اروپا نبوده و مهمتر اینکه امکان دارد با اتخاذ رویکردی از سوی رهبران ایران یا آمریکا، تغییرات جدی در روند آن ایجاد شود.

در این باره رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان خطاب به طرف های اروپایی توافق هسته ای گفت: «چنین اقداماتی هیچ فایده‌ای نخواهد داشت و فقط اشتهای او (ترامپ) را تندتر می‌کنید، اگر می‌خواهید شرافت خود را بفروشید، می توانید به همین مسیر ادامه دهید. اما باید توجه داشته باشید که چنین اقداماتی را نمی توانید با حفظ ظاهر اخلاقی و حقوقی دنبال کنید.»

با تمام این تفاسیر باید گفت که هدف سه کشور اروپایی عضو ۱+۴ از فعال کردن مکانیزم حل اختلاف را می توان حاضر و آماده داشتن اهرم فشار علیه ایران دانست؛ چراکه در غیر این صورت اروپایی ها نمی توانستند با حفظ وجهه قانونی برای خود در قبال گام های برجامی تهران، اقدام جبرانی داشته باشند. در عین حال آنها عمل خود را اخلاقی و در چارچوب مذاکرات هسته ای نشان دهند.