اشتغال پایدار زندانیان و بهینه سازی سرمایه ها

در یک تعریف کوتاه و مختصر ، جرم در معنی عام کلمه، فعل یا ترک فعل انسان است که جامعه آن را به دلیل اخلال در نظم اجتماعی به قید ضمانت اجرای کیفری منع کرده است.ازاین تعریف میتوان اینگونه برداشت کرد که جرم رفتاری است که صرفا توسط انسان انجام میشود و در اولین مرحله اشاره به اراده ی آزاد در ارتکاب جرم دارد و در مرحله ی بعد میتواند تحت تاثیر عوامل مختلفی بروز پیدا کرده باشد. که این عوامل میتوانند درونی بوده مثل:حس برتری طلبی،قدرت،ثروت. ویا عوامل بیرونی از قبیل:محیط زندگی و جامعه .رفتارهایی که تحت تاثیر یک یا تجمیعی از این عوامل بروز پیدا میکنند، از آنجایی که در قانون شامل مجازات میشوند و بر هم زننده ی نظم عمومی هستند جرم به حساب می آیند. که حبس بعنوان یکی از این مجازات ها برای برهم زنندگان نظم جامعه میباشد. زندان یکی از نهادهای اجتماعی دیرینه است که پیشینه ای تاریخی و پرفراز و نشیب داشته است . درابتدا زندانی کردن با هدف عمدی ایجاد رنج جسمانی در زندانی همراه بود. امـّا امروزه فرایند زندانی کردن نوعی مجازات جسمانی محسوب نمی شود و شیوه ای است که تأثیر مثبت برذهن و رفتار زندانی را دنبال می کند . در حقیقت نهاد زندان به طور همزمان در جستجوی تحقق سه هدف است : مجازات ، بازدارندگی و بازپروری .

زندان سپاری فرایندی است که با تلفیق این سه وجه مجرمان را از شرایطی که به تداوم رفتار مجرمانه ی  آنان می انجامد دور می کند و با آموزش مهارت های شغلی و ازطریق بازسازی شخصیتی ، زندانی را تبدیل به شهروندی مطیع و سازنده می کند که پس از آزادی بتواند با جامعه همخوانی و هماهنگی لازم را کسب کند .

امّا متأسفانه درعمل  و در واقعیت دراکثر کشورها این نظریات رنگ می بازند و تحقق اهداف فوق با شکست روبرو می شود . افزایش جرائم و در نتیجه مجرمان و ازدحام بیش از اندازه زندانیان در زندان ها مؤید این مطلب است.

حتی نگاه اجتماعی سازنده و باز پرورنده به مقوله ی زندان و زندانی نیز دستخوش تحریف می شود و جامعه تنها "درد زندان" یا "زجر حبس "را بر زندانی تحمیل می کند و از توجه به خیر و سلامت او بازمی ماند. به هرحال داستان زندگی زندانی هم مثل همه ی انسان ها آغازی دارد و فرجامی . باید توجه داشت که در تمام دوران زندان علاوه بر ناملایمات و مصائبی که زندانی در ندامتگاه با آن ها مواجه می شود ، در عین حال مسایل بی شمار خانوادگی ، رابطه ای و اقتصادی بر خانواده او تاًثیر می گذارد و بر مشکلات وی اضافه می شود و پی آمدهای ناگوار روحی او را دو چندان می سازد .دوری همسر و فرزندان از زندانی و تاًثیرات منفی آن بر ساختار خانواده در موارد بسیاری به طلاق و از هم گسیختن خانواده می انجامد .

و بالاخره هنگامی که پرده پایانی فرا می رسد و زندانی آزاد می شود با مسائل انطباقی پس از آزادی روبرو خواهد شد.  به عبارت دیگر انتقال از زندان به خانه و جامعه نیز به سادگی روی نمی دهد و در بسیاری از موارد زندانی ، زندان و مصائب ناشی از آن را با خود به خانه ارمغان می برد و مدت ها طول می کشد تا از تاًثیر تبعات منفی زندان خود را خلاص کند ، تازه اگر بتواند و خانه و خانواده ای بر جا مانده باشد.

سوالی که در اینجا مطرح میشود این است که آیا اجرای مجازات ها توانسته نقش بازدارنده ای در  جلوگیری از تخلفات مختلف  و بهبود در نظم عمومی جامعه را داشته باشد..؟؟ و یا تنها تبدیل به ابزاری گشته برای اعمال مجازات ، با اثرات به شدت سوء بر پیکره ی خانواده ها که هسته ی اصلی جامعه میباشند.؟!

در واقع میتوان گفت زندان منافع ناچیزی برای جامعه در بر دارد. و زندگی خانوادگی زندانیان را متلاشی می‌کند. و در عین حال سودی به حال متضرر و زیان دیده از جرم ندارد.

جرایمی که در این مبحث مورد توجه قرار گرفته جرایم غیر عمد هستند که دارای جنبه ی کیفری نبوده و مجرم تحت تاثیر عوامل مختلف درونی و بیرونی و به علت عدم آگاهی و خویشتنداری ویا بر اثر حادثه ای درمعرض ارتکاب به آنها قرار گرفته است.

از جمله : تصادفات، نفقه، مهریه، چک وسایر جرایم غیر عمد که منجر به دیون مالی گشته است.

حال باید دید آیا مجازاتهایی که برای این دست از افراد در نظر گرفته میشود برای خود آنها و جامعه سودمند بوده و یا فقط جنبه ی تنبیه داشته و از سودمندی لازم برخوردار نمی باشد.چرا که حبس اینگونه افراد با علم به اینکه فرد به هیچ عنوان توانایی مالی جهت پرداخت دِین خود را ندارد کاری  بیهوده  به نظر می آید  و از طرفی برای حفظ نظم جامعه و احقاق حق افراد نمی توان این گونه از متخلفین را به حال خود رها کرد.

آنچه که در نهایت اتفاق می افتد افزایش روز افزون جمعیت زندانیان و از هم پاشیدگی خانواده ها و افزایش معضلات اجتماعی است. کما این که صاحبین حق نیز به مطالبات خود نمیرسند و یا مجبور به چشم پوشی از بخش عمده ای از آن میشوند.

دراین مقاله بعد از نگاهی آماری به جمعیت زندانیانی از این دست و سهم خیرین در آزاد سازی و پرداخت دیون آنها، به بررسی راهکارهایی در این زمینه میپردازیم تا شاید بتوان به نحوی اینگونه مجازاتها را برای فرد و جامعه سودمند دانست و پیرو آن ، صاحبین حق نیز امید دستیابی به مطالبات خود را داشته باشند و از همه مهتر  بتوانیم جلوی آسیب هایی که در این راستا به بدنه ی خانواده های این زندانیان وارد میشود و شرایط را برای بروز جرایم دیگر فراهم میسازد را  کاهش دهیم.

نگاهی آماری به جمعیت زندانیان جرایم غیر عمد در سال 1394

به نقل از جناب آقای مهربان معاون اداری مالی ستاد دیه ی کل کشور:

7580 زندانی جرایم غیر عمد در سراسر کشور در سال جاری برای حضور در بین خانواده هایشان نیازمند کمک هستند.که در سال 94 با برگزاری جشن گلریزان در 225 نقطه ی کشور و کمک های پر برکت مقام معظم رهبری،رؤسای سه قوه،نمایندگان مجلس و مرد شریف و نیکوکار ایران به طور تقریبی زمینه ی آزادی 14درصدی محکومان جرایم غیر عمد فراهم شده است. همچنین ستادهای دیه ی شعب استانی طی شش سال گذشته با برگزاری بیش از 1520 جشن گلریزان در سطح کشور ، موجبات آزادی نزدیک به 49 هزار نفر از زندانیان نیازمند و آبرومندجرایم غیر عمد را فراهم کرده اند.(سازمان زندان ها و اقدامات تامینی تربیتی کشور)

حال  به  صورت مختصر نگاهی به آمار جمعیت زندانیان ، زندانهای مختلف در سطح کشور، طی سالهای 94-95  می اندازیم:

• به گفته ی  حسن محمد یاری مدیر کل زندانهای همدان280 نفر تحت عنوان جرایم غیر عمد در این زندانها به سر میبرند.(اداره ی کل زندانها و اقدامات تامینی تربیتی استان همدان)
• حجت الاسلام عبدالهی رئیس کل دادگستری ورئیس هیئت مدیره ی ستاد دیه ی استان مرکزی از آزادی 220 نفر از زندانیان جرایم غیر عمد در سال 94 خبر داد.( اداره ی کل زندانها و اقدامات تامینی تربیتی استان مرکزی)
• مدیر عامل ستاد دیه ی استان هرمزگان از آمار 121نفری زندانیان جرایم غیر عمد خبر داد که در حال حاضر در زندان حاجی آباد محبوسند. (اداره ی کل زندانها و اقدامات تامینی تربیتی استان هرمزگان)
• به گزارش روابط عمومی اداره ی کل زندانهای استان مازندران و به نقل از استاندار این استان،390 محکوم به جرایم غیر عمد در زندانهای مازندران به سر میبرند.
• رئیس زندان گلپایگان غلامحسین حبیبی  گفت: سال 94 در زندان این شهرستان 104 محکوم مالی داشتیم.(خبرگزاری تسنیم)
• عباسعلی عرب مدیر کل زندانهای استان سمنان اعلام کرد:در شهرستان دامغان 110 زندانی به علت جرایم غیر عمد به سر میبرند(اداره ی کل زندانها و اقدامات تامینی تربیتی استان سمنان)

متاسفانه نمی توان آمار دقیقی نسبت به جمعیت زندانیان در استانهای مختلف به دست آورد ولی آمارهای کلی و جزئی حاکی از این می باشند که جمعیت زندانیان جرایم غیر عمد بسیار بالا بوده و این زنگ خطری است برای مسئولین در این زمینه، چرا که اکثر این زندانیان سرپرستهای خانواده بوده و خلاء آنها خانواده را که هسته ی اصلی جامعه میباشد به ورطه نابودی خواهد کشاند و می توان منتظر ارتکاب جرایم عمد وغیر عمد از سوی این خانواده ها باشیم.چنانکه به گزارش مدیرکل زندان‌های استان کرمان آقای علی ولی نیا ، 75 درصد زندانیان کرمان متاهل هستند و خانواده ی بسیاری از آنها به کمک نیاز دارند و خانواده های این زندانیان با مشکلات بسیار زیادی مواجه هستند و دولت و ملت باید این خانواده‌ها را دریابند، زیرا با این حمایت، از آسیب‌های اجتماعی جلوگیری می‌شود و آمار زندانیان کاهش می‌یابد.( سازمان زندان ها و اقدامات تامینی تربیتی کشور)

نگاهی آماری به بخشی از مبالغی که جهت آزاد سازی زندانیان جرایم غیر عمد، طی سالهای 94-95 جمع آوری شده است:

• به گزارش روابط عمومی زندان بهبهان:شرایط آزادی 29 نفر از زندانیان جرایم غیر عمد با مبلغ بدهی 34 میلیارد ریال در نیمه ی آغازین سال 95 فراهم گردید.مضاف بر آن مبلغ یک میلیارد و پانصد هزار ریال به صورت نقد و پانصد ملیون ریال تعهد کمک در جشن خیرین که در تابستان 95 برگزار شده است، تهسیل گردید.
• به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اداره کل زندان های استان اصفهان در نیمه ی اول سال 95مبلغ سه میلیارد و پانصد میلیون ریال جهت آزادی زندانیان نیازمند  جمع آوری وتعهد پرداخت صورت گرفته است. در سال 94 تمامی زندانیان جرائم غیر عمد شهرستان فریدن با پرداخت مبلغ ۷,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ریال  توسط ستاد دیه آزاد گردیدند و در سال 95 نیز مبلغ ۶۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال توسط خیرین شهرستان فریدن جمع آوری گردید.(اداره کل زندانهای استان  اصفهان).همچنین به نقل ازغلامحسین حبیبی رئیس زندان گلپایگان سال 94 با داشتن 104 زندانی مالی که دارای 514 ملیون تومان بدهی بودند توسط کمک خیرین ، ستاد دیه و وام آزاد شدند.(خبرگراری تسنیم)
• به گزارش روابط عمومی زندانهای استان مرکزی در شش ماهه ی ابتدای سال 95 ،۷۴ نفر با مبلغ ۵۳ میلیارد و ۳۸۲ میلیون ریال آزاد گردیدند.
• به گزارش روابط عمومی زندان بوشهر: در سال 94، تعداد 124 زندانی با بدهی جمعا 14 میلیارد تومان آزاد شده اند.
• به نقل از روابط عمومی زندان شهرستان سیرجان:100 میلیون تومان جهت آزادی زندانیان جرایم غیر عمد این شهرستان جمع آوری گردید.
• به گفته ی حسن محمد یاری مدیر کل زندانهای همدان: در سه ماهه ی نخست سال 95 میزان بدهی 42 نفر از زندانیان جرایم غیر عمد آزاد شده مبلغ854/228/399/26 ریال بوده است.(اداره کل زندانها و اقدامات تامینی تربیتی استان همدان)
• روح الله سلحشور رئیس اداره زندان سیرجان اعلام کرد: در رمضان 95 مبلغ یک میلیارد ریال توسط خیرین شهرستان سیرجان جهت آزادی زندانیان جرایم غیر عمد جمع آوری شد.(اداره کل زندانها و اقدامات تامینی تربیتی استان کرمان)
• رئیس زندان کاشان جناب آقای نیکنام اعلام کرد که در نیمه ی اول سال 95 667میلیون تومان توسط 128 نفر خیر و نیکوکار کاشان برای 127 زندانی که شامل: 31 نفر زندانیان مهریه و نفقه،86 نفر مالی و چک و 10 نفر دیه تصادفات میشدند جمع آور گردید و این افراد توانستند به جمع خانواده های خود بازگردند.( سازمان زندان ها و اقدامات تامینی تربیتی کشور)

هرچند آمار های ذکر شده به دلیل عدم دسترسی به منبع مناسب بسار مختصر بوده ولی از آنجا که مشت نمونه ای از خروار است و هیچ شکی در مهر و عطوفت مردم همیشه در صحنه ی ایران  نیست ، میتوان ارقام ذکر شده را چندین برابر تلقی کرد. حال آنکه این ارقام در طول یکسال و فقط برای تعداد محدودی از زندانیانی از این دست چاره ساز بوده و هست و زندانیان بیشماری هستند که به علت عدم توانایی مالی در پرداخت دیون خود سالیان سال در زندانها بسر می برند .

این امر علاوه بر اینکه شرایط سختی برای خانواده های این افراد فراهم می کند و زمینه را برای ایجاد جرایم دیگر در جامعه متساعد می کند، رفته رفته نیروهای جوان و کارآمد را از جامعه گرفته و افرادی سرخورده و بی انگیزه به جامعه تحویل میدهد.

مضاف بر اینکه پرداخت بدهی توسط دیگری میتواند به نوعی اشاعه ی فرهنگ تکدی گری به شیوه ی قانونی و موجه باشد که ارتکاب مجدد جرایم مالی و تعدد جرایمی از این دست توسط افراد که  امروزه زیاد به چشم میخورد   خود گویای این امر است.

در اینجا قصد داریم با ارائه راه حلی، سرمایه ی کلانی را که توسط مردم و مسئولان نظام از سر خیرخواهی و نوع دوستی به سوی زندانها سرازیر میشود را ، به شکلی هدفمند برنامه ریزی کرده تا بتوان علاوه بر عبرت آموزی افراد و جلوگیری از ارتکاب مجدد آنها و فراهم نمودن شرایط آزادی برای تعداد بیشتری از زندانیان، بتوانیم با حفظ نیروی انسانی و کیان خانواده ها جامعه ای سالم داشته باشیم.

راه حل پیشنهادی:

زندانیان جرایم غیر عمد زمان طولانی را در زندانها بسر می برند  که عملا تمام این مدت از زندیگیشان تلف شده به حساب می آید. البته امور زندانها با برگزاری کلاسهای مختلف سعی دارد تا تاثیرات منفی ناشی از حبس را تا حد امکان کاهش دهد.

ولی کلاسها و حرفه آموزی هایی که انجام می شود نمی تواند درآمد زایی لازم را برای زندانیان و خانواده هایشان داشته باشد.که این امر خود منجر به غیر مفید بودن این اقدامات میشود.

حال اگر با سرمایه ای که خیرین و مسئولین خیرخواه برای آزادی تعداد محدودی از زندانیان در طول یک سال به زندانها می آورند، بتوان واحدهای تولیدی و کارگاهی در داخل یا خارج از زندانها   راه اندازی کرد و با اشتغال زندانیان واجد شرایط در این واحد ها و پرداخت حقوق به آنها ، بتوان درآمدزایی برای زندانیان داشت، می توان امید داشت که  سازمان زندان ها توانسته است به رسالت اصلی خود که همان بازپروری و بازدارندگی از ارتکاب مجدد به جرم است ، با حداقل آسیب وارده به بدنه ی خانوادها و اقتصاد کشور ،  به خوبی بربیاید.

با توجه به اینکه زندانیان به صورت 24 ساعته در زندان به سر می برند می توان کارگاه تولیدی را تصور کرد که به صورت سه شیفت مشغول کار بوده و علاوه بر تامین نیاز بازار در هر منطقه، این واحد ها را به عنوان واحد هایی با پتانسیل بالا در به گردش در آوردن چرخ اقتصاد و تولید کشور نیز سهیم دانست.

از آنجایی که سرمایه ی آورده شده توسط اشخاص خَیر از هر طبقه و موقعیتی می باشد، می توان با توجیه اینکه هر فرد خَیر با کمک در راه اندازی این واحد ها علاوه بر کمک به آزادی تعداد زیادی از زندانیان، به نوعی با  سرمایه گذاری در این زمینه توانسته سرمایه خود را افزایش دهد، میتوان برای جذب سرمایه در این زمینه با سهام دار کردن خیرین در این واحد ها، آنها را به انجام اینکار و تامین بازار فروش محصولات تولید شده، ترغیب و تشویق کرد.

چشم انداز:

با عملی شدن این طرح در آینده ای نه چندان دور ما در سطح کشور صرفا محلی برای نگه داری زندانیان جرایم غیر عمد نخواهیم داشت که خود بار سنگینی بر شانه های اقتصاد کشور خواهد بود، بلکه با داشتن یک یا چند واحد تولیدی ،صنعتی در هر زندان میتوانیم زندانهایی با اقدامات تربیتی و مفید برای جامعه و زندانیان داشته باشیم.به این امید که افراد مجرم در طول دوره ی حبس اصلاح شده و به جای تنبلی و استفاده از دسترنج دیگری برای رهایی از حبس ، بتوانند با کار و تلاش مجازاتی مفید را پشت سر گذاشته و با تامین مخارج خانواده هایشان و حتی به عهده گرفتن بخشی از بدهی خود، به عنوان یک فرد مفید و کار آمد به جامعه باز گردانده شوند.

طرح پیشنهادی:

به  نقل از  مدیر کل زندان های  ایلام  هزینه  نگهداری  هر زندانی  در  مراکز  این  سازمان  ماهانه  حدود   چهل و پنج  میلیون ریال میباشد.

به گزارش ایرنا، اکبر محبی در  روز جشن نسیم مهر در سال  1395 (روز ملی حمایت از خانواده های زندانیان) اظهار کرد: بخشی از افراد جامعه به دلایل مختلف هم اکنون در بند زندان گرفتار هستند که اگر زمنیه ی آزادی آنان را فراهم کنیم می توانیم از انرژی ، توان و مهارت آنها در رشته های مختلف استفاده کنیم.

وی افزود : بر اساس ارزیابی های  صورت  گرفته برای  نگهداری   هر زندانی  روزانه  حدود  یک  میلیون و پانصد هزار ریال هزینه می شود که در ماه بالغ بر چهل و پنج میلیون ریال است که بار سنگینی  بر دوش دولت و نظام  تحمیل می کند.

مدیرکل زندان های ایلام یادآور شد: این سازمان هم اکنون با 2 موضوع در حوزه کاری خود روبروست یکی زندانی و دیگری خانواده های آنان که با مشکلات ناشی از محبوس بودن سرپرستان خود مواجه هستند.

با توجه به آمار اعلام شده توسط جناب آقای مهربان معاون اداری مالی ستاد دیه ی کل کشور جمعیتی حدود 7580 نفر تحت عنوان زندانیان جرایم غیر عمد درسال 94 در زندانها  بسر می برند  که می توان گفت رقم به دست آمده قابل توجه و بسیار تامل برانگیز می باشد.

در واقع به بیانی کلی تر و با استناد به آمارهای ذکر شده مبلغ هزینه شده برای نگهداری هر زندانی در طول یک سال، بالغ بر 54میلیون تومان میباشد، همچنین آمار زندانیان جرایم غیر عمد در سال 94 جمعیتی در حدود 7580 نفر می باشد.که نهایتا میتوان گفت در مجموع مبلغ 409.320.000.000 میلیارد تومان برای نگهداری این تعداد زندانی در طول یک سال هزینه میشود...!!!!

در کنار این مبلغ  که باری بسیار سنگین بر دوش دولت میباشد، مبالغی نزدیک به این مبلغ نیز توسط خیرین و سایر نهادهای فعال در این زمینه برای آزادسازی زندانیان هزینه میشود.

حال میتوان با استفاده از کمک هایی که خیرین و سایر نهادها وسازمانهای فعال در این زمینه برای آزاد سازی تنها چند زندانی در طول یک سال هزینه میکنند، با احداث واحدهای تولیدی درداخل یا خارج از  زندانها و به کار گیری زندانیان در چند شیفت کاری و پرداخت حقوق به این زندانیان برای تامین زندگی خانواده هایشان و پرداخت بدهی شان؛ بتوان امید داشت،  رسالتی که برعهده ی سازمان زندانها قرار داده شده است با هدف بازپروری، بازدارندگی و مجازات به درستی تحقق یابد.

اکثر خیرینی که در زمینه ی آزادسازی زندانیان مبالغ زیادی را متقبل میشوند، صاحبین صنایع و حرفه های بزرگ هستند، که اگر بحث اخروی و انسانی بودن کمک های این عزیزان را کنار بگذاریم می توانیم به راحتی بگوییم که این مبلغ از سرمایه ی آنها سوخت شده و توجیه اقتصادی برای آنان نخواهد داشت.

در حالی که در صورت احداث واحدهای تولیدی در داخل زندانها یا مکانی که سازمان زندانها آن را مورد تایید قرار میدهد؛ نه تنها سرمایه ی آنها سوخت نشده بلکه با بکارگیری زندانیان در اینگونه واحدها ، و  با توجه به تامین بازار خرید توسط سرمایه گذاران ،به نوعی کسب وکار خود را گسترش داده و جنبه ی بازپروری مجرم و تامین منافع زیان دیده را نیز به دنبال خواهد داشت.

در نتیجه بجای آنکه زندانی به نوعی بدهی خود را تکدی کند و سرمایه ی این دست از سرمایه داران بی بازگشت باقی بماند، با کار و تلاش بی وقفه در این واحدها شغل و حرفه ای را فرا گرفته ، و نیز با این امید که بعد از گذشت چند سال تمام یا بخشی از بدهی خود را می تواند پرداخت کند، دوره ی غیر مفید و مضر زندانی شدن را به شکل مفید و اصلاحی پشت سر میگذارد،که دور بودن از خانواده و سلب آزادیهای فردی و بطور کل حبس در کنار کار و فعالیت هدفمند میتواند زندان را به یک محل بازپروری و اعمال مجازات به معنی واقعی تبدیل کند، نه صرفاٴ محلی برای مجازات و تخریب زوایای مختلف شخصیت انسانی و نهایتا از بین بردن نیروی انسانی.....

امید است با کمک خیرین و موافقت سازمان زندانها و لطف و عنایت مقام معظم رهبری؛ احداث چنین واحدهایی در زندان ها بتواند بدعتی تازه در روند مجازاتها با هدف بازپروری این دست از زندانیان باشد.

Maryam aliyary

Mohammad reza dastjerdi

مریم علی یاری

دانشجوی کارشناسی حقوق

Mazdeyasna1983@gmail.com

محمدرضا دستجردی

دانشجوی کارشناسی حقوق

Dastjerdy1986@gmail.com