مرگ تدریجی کوه بی‌بی شهربانو آغاز شد؟

علیرضا فاضلی‌ثانی، رئیس اداره حفاظت محیط‌ زیست شهرستان ری نیز در واکنش به این اظهارات گفت: طبق گزارشات دریافتی، برداشت از منابع کوه بی‌بی شهربانو از چارچوب ضوابط ما خارج نشده و مجوز این معدن چند دهه پیش صادر شده است. وی با ذکر این نکته که در صورت برداشت بیش از حد، اداره صنعت و معدن می‌تواند اعلام جرم کند تا محیط‌زیست وارد عمل شود، افزود: البته بدیهی است که اداره صنعت و معدن چنین کاری نمی‌کند! روزگار معدن برای بررسی بیشتر این موضوع با چند تن از صاحب‌نظران و فعالان حوزه معدنی به گفت‌وگو نشسته تا شاید سرنخی از این کلاف سر درگم به‌دست آید.

«بی‌بی شهربانو» نیاز به ترمیم و احیا دارد

تورج فتحی، کارشناس منابع آبی و محیط‌زیست در گفت‌وگو با روزگار معدن به این نکته اشاره کرد که کوه بی‌بی‌شهربانو یکی از مهم‌ترین منابع تغذیه‌کننده آبخوان کارستی چشمه‌علی است.

وی افزود: بارندگی‌ها و نزولات جوی که در طول سال اتفاق می‌افتد، در شکاف سنگ‌ها، دره‌ها و شکستگی‌های کوه بی‌بی شهربانو نفوذ می‌کند و وارد سفره‌های آبی می‌شودکه نهایتا از چشمه‌علی بیرون می‌آید. بنابراین تاثیر هر فعالیتی را که روی کوه بی‌بی شهربانو انجام شود، می‌توان بر ذخیره آب چشمه‌علی به‌وضوح مشاهده کرد. وی گفت: کوه بی‌بی شهربانو الان در داخل بافت شهر تهران قرار گرفته اما این کوه در روزهای قدیم در کنار بافت شهری بود و نزدیک‌ترین منطقه برای تامین مصالح محسوب می‌شد، بنابراین در تمام این سال‌ها واحدهای مختلف شهرداری و صنایع گوناگون اقدام به استخراج از منابع این منطقه کرده‌اند. اما بیشترین فعالیت معدنکاری در این منطقه مربوط به معدن سنگ‌آهک کارخانه سیمان تهران است.

فتحی افزود: متاسفانه به‌نظر می‌رسد این معدن  برنامه مدون و مشخص بلندمدت برای استخراج سنگ‌آهک ندارد. به‌صورت موردی و برحسب نیاز انفجارهایی در این منطقه انجام می‌دهند و در سینه‌کارهای مختلف فعالیت می‌کنند که از یک سو باعث به‌هم خوردن توپوگرافی کوه بی‌بی‌شهربانو شده و از سوی دیگر کمیت و کیفیت آب‌های زیرزمینی کل منطقه و به‌ویژه آب‌های منتهی به چشمه‌علی را تحت‌تاثیر قرار داده است. اما مطالعات بیشتر و دقیق‌تری نیاز است تا همه جوانب فعالیت‌های ناشی از معدنکاری بدون برنامه کارخانه سیمان مشخص شود.

وظیفه کارخانه

فتحی درباره نهاد مسئول انجام مطالعات گفت: کارخانه سیمان موظف به انجام این مطالعات است. چون در نتیجه فعالیت آنها است که تعادل طبیعت آن منطقه به‌هم خورده است. دستگاه ناظر بر این مطالعات نیز سازمان صنعت،معدن و تجارت و نظام مهندسی معدن استان تهران است که باید نظارت‌های لازم را بر انجام این مطالعات داشته باشند تا بتوان با دقت قابل‌اطمینانی درباره اثرات معدن سنگ‌آهک کارخانه سیمان تهران نظر داد.

بازسازی الزامی است

این فعال محیط‌ زیست در ادامه سخنان خود گفت: اگر کارخانه سیمان تهران برنامه‌ریزی مشخص و بلندمدتی برای استخراج سنگ‌آهک از کوه بی‌بی شهربانو دارد، در کنارش حتما، قطعا و الزاما باید برنامه احیا و بازسازی برای بخش‌هایی داشته باشد که در سال‌ها و دهه‌های گذشته مورد بهره‌برداری قرار گرفته و اینک به حال خود رها شده است.

وی افزود: ابتدا باید دامنه‌ها و شیب‌های تندی که در اثر معدنکاری ایجاد شده، متعادل و هماهنگ با بقیه مناطق کوه بی‌بی شهربانو تصحیح شود. پس از آن برنامه بازسازی تا زمانی که معدن فعال و کارخانه سرپا است، ادامه یابد.

همچنین باید در مناطق آسیب‌دیده خاک نباتی پاشیده شود و با کاشت درختان، درختچه‌ها و گیاهانی که با طبیعت منطقه تهران سازگار هستند، پوشش گیاهی ترمیم شود. فتحی تاکید کرد: همچنین احیا  یا حذف گونه‌های گیاهی باید زیر نظر و با تایید ادارات منابع طبیعی منطقه انجام و مراقبت‌های لازم برای جلوگیری از کشت گیاهان و درختان غیربومی که ممکن است به‌صورت گونه‌های مهاجم درآیند، اعمال شود.

وی بااشاره به بازدیدهای پراکنده از منطقه گفت: در ۷-۸ دهه‌ای که از فعالیت این معدن و کارخانه می‌گذرد، هیچ اقدامی برای ترمیم و احیا در آن منطقه انجام نشده است. فقط استخراج، استخراج و استخراج و تخریب، تخریب و تخریب ادامه داشته است.

تشدید آلودگی هوا

این کارشناس محیط‌زیست در پاسخ به نقش فعالیت‌های معدنی روی افزایش گردوغبار و تشدید آلودگی هوا گفت: قطع به‌یقین فعالیت‌های معدنی ایجاد گردوغبار می‌کند. به‌ویژه در معادن روباز، مانند معدن سنگ‌آهک کارخانه سیمان تهران. اگر بحث کارخانه و دودکش و خروجی آن را کنار بگذاریم، از لحظه‌ای که برنامه انفجار برای استخراج اتفاق می‌افتد تا زمان حمل‌ونقل ماده‌معدنی و بعد مرحله سنگ‌شکن و ادامه آن، گردوغبار قابل‌توجهی ایجاد که باعث تشدید آلودگی هوا در منطقه می‌شود.

ضرورت احیای معادن متروک

فتحی یکی دیگر از معضلات بازسازی نشدن معادن متروک را تبدیل شدن آنها به مناطق جرم‌خیز دانست و گفت: رهاسازی معادن بعد از پایان فعالیت‌شان یکی از معضلات مناطق شهری است. بی‌توجهی به بازسازی و احیای معادن متروک به‌ویژه در مناطق نزدیک بافت شهری به مرور زمان بستری برای ایجاد معضلات اجتماعی و حاشیه‌ای در مناطق شهری می‌شود.

وی افزود: مثلا معادن شن و ماسه‌ای که در دره کن در محدوده جاده قدیم کرج قرار گرفته به یکی از مناطق جرم‌خیز بدل شده و کانون انواع و اقسام بزه‌کاری‌ها است. وی سخنان خود را با این مطلب ادامه داد که صلاح و صحیح نیست، معدن به حال خود رها شود.

فرصت‌ها و چالش‌ها

فتحی گفت: وجود معدن برای تامین مصالح دانه‌ای و شن و ماسه جزو ملزوماتی است که نه‌فقط در تهران بلکه در همه شهرهای دنیا، وجود دارد. اما در تهران، تعداد این معادن بالاست و اغلب آنها نیز دارای معضلات زیست‌محیطی هستند. وی افزود: متاسفانه وزارت صنعت،معدن و تجارت در راستای تدوین ضوابط محیطی، فوق‌العاده ضعیف عمل کرده است. این صاحب‌نظر مسائل زیست‌محیطی ابراز امیدواری کرد که شاید با اطلاع‌رسانی درباره شرایط موجود، معاونت معدنی وزارت صنایع و معادن یا وزارت صنعت،معدن و تجارت مصمم شوند تا برای نهایی کردن پیش‌نویس ضوابط زیست‌محیطی اهتمام کنند.

زندگی مدرن وابسته به ذخایر معدنی است

محمدابراهیم برهانی، عضو سازمان نظام مهندسی استان سمنان در گفت‌وگو با روزگار معدن گفت: تمام فعالیت‌های بشر بسته به نوع نگاه افراد، می‌تواند هم مخرب باشد و هم سازنده. وی افزود: هرچند فعالیت معدنکاری از دور خشن می‌نماید اما باید به این نکته توجه داشت که تمام مصنوعاتی که اطراف ما وجود دارد، برگرفته از معدن است. اگر بشر از ذخایر معدنی استفاده نکند، هیچ‌یک از وسایل و ابزار زندگی مدرن را نخواهد داشت. البته به‌طور قطع فعالیت در این حوزه باید به‌گونه‌ای باشد که آسیبی به دیگر حوزه‌ها وارد نکند.

حرفی برای گفتن نیست

برهانی درباره اخبار مطرح‌شده درباره کوه بی‌بی شهربانو گفت: عرض یال این کوه از ۷۰۰ متر تا یک کیلومتر متغیر است. طول این یال تقریبا ۶ کیلومتر است و معدنکاری آنجا در ارتفاعات انجام نمی‌شود.

وی افزود: در یال شرقی و یال جنوبی کار در کف یا بستر انجام می‌شود و اساسا هیچ آسیبی به آن ۵ کیلومتر و ۷۰۰ متر عرض وارد نشده است. وی گفت: اینکه گفته شود به‌علت فعالیت معدن، از کوه بی‌بی شهربانو چیزی جز تپه باقی نمانده، دروغی بیش نیست که ذهن جامعه را دچار تشویش می‌کند. در حال ‌حاضر پنج و نیم کیلومتر یال سالم و با عرض بین ۷۰۰ تا یک کیلومتر وجود دارد که اگر دوستان اسم این را تپه می‌گذارند، دیگر حرفی برای گفتن نمی‌ماند. برهانی در توضیح این مطلب گفت: در کوه – یا یال – موسوم به بی‌بی شهربانو ۲ فعالیت معدنی در دامنه‌های پایین‌دست غربی و جنوبی کار شده است. برای روشن‌تر شدن باید گفت ارتفاع متوسط دسترسی که معدن دارد، در ضلع جنوبی و نزدیک ۱۲۲۰ تا ۱۲۳۵ متر اما ارتفاع یال حدودا ۱۴۸۵ متر است. در ضلع غربی بالاترین نقطه‌ای که معدنکاری انجام شده ۱۱۰۰ متر است در حالی که کوه ۱۴۰۰ متر ارتفاع دارد. یعنی از نظر ارتفاعی نزدیک ۳۰۰ متر در بالادست آن هنوز دست نخورده باقی مانده است، به‌علاوه همان‌طور که اشاره کردم، عرضی نزدیک ۷۰۰ متر کاملا سالم است و هیچ کاری در آن انجام نشده است.

زنگ خطر برای صنعت

وی گفت: این نوع برخورد با معدنکاری فعالیت اقتصادی و اشتغالزایی را با آسیب‌های بسیار جدی روبه‌رو می‌کند و چنانچه ادامه پیدا کند، بخش تولید در صنعت ساختمان را دچار مشکلات اساسی خواهد کرد.

برهانی ادامه داد: چندی پیش موردی مشابه در استان سمنان اتفاق افتاد و به‌سبب صحبت‌های چند نفر به اصطلاح دوستدار محیط‌زیست و مباحثی غیرکارشناسی، مجموعه آلومینای جاجرم دچار مشکل شد.

برهانی در ادامه سخنان خود گفت: جالب است که برخلاف ادعای محیط‌زیستی‌ها، اثبات شد معدن هیچ مشکل و آلایندگی ندارد.

اتفاقی که افتاد این بود که مجبور شدند ضلع شمالی سمنان را به وسعت بسیار زیادی پهنه کنند، معدنکاری در بخش تاش (معدن بوکسیت موسوم به تاش) فعلا تعطیل شد، معدنکاران آنجا به‌شدت آسیب دیدند و خسارت فراوانی به صنعت آلومینیوم – که فلزی استراتژیک برای کشور است – وارد آمد.

کوه هنوز پا برجاست

سیدعباس حسینی، مدیرعامل و نائب رئیس هیات مدیره سیمان تهران در گفت‌وگو با روزگار معدن ضمن رد تمامی ادعاهای مطرح‌شده گفت: ذخیره معدن بی‌بی شهربانو ۵.۲ میلیارد تن است. سیمان تهران در مدت ۷۰ سالی که این معدن را مورد بهره‌برداری قرار داده، در مجموع ۱۰۵ میلیون تن برداشت کرده است؛ یعنی تقریبا زیر ۲ درصد طی ۷۰ سال که این مقدار تاثیری روی از بین رفتن کوه ندارد. وی افزود: از طرف دیگر وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان محیط‌زیست روی بهره‌برداری ما نظارت دارند.

اگر سیمان تهران نبود…

حسینی گفت: سیمان تهران حدود ۶۰ درصد بازار سیمان تهران را تامین می‌کند. تصور کنید اگر این کارخانه نباشد چه اتفاقی پیش می‌آید، چقدر مصرف گازوئیل بالا می‌رود و چقدر دی‌اکسیدکربن بیشتری ایجاد می‌شود؟ باید همه اینها را در کنار هم دید و تک‌تک محاسبات را بادقت انجام داد.

در سطح استانداردهای اروپایی هستیم

وی در ادامه سخنان خود ضمن اشاره به این نکته که سیمان تهران خود را دوستدار محیط‌ زیست می‌داند، گفت: ما چند روز پیش برای نخستین‌بار در کشور طرح جامع زیست‌محیطی را رونمایی کردیم و فراتر از استانداردهای کشور و در سطح استانداردهای اروپایی کار می‌کنیم.

ارتباط آنلاین با محیط‌ زیست

وی گفت: متولی مشکلات ناشی از فعالیت‌های معدنکاری یا محیط‌ زیست است یا وزارت صنعت، معدن و تجارت یا میراث فرهنگی و همه این مراجع، سیمان تهران را به‌دقت زیرنظر دارند و ما را جزو صنایع خوب تهران ارزیابی می‌کنند. وی افزود: تمام خطوط سیمان تهران آنلاین به محیط‌زیست وصل است. حسینی با رد تاثیر فعالیت معدن در ایجاد گردوغبار گفت: کارخانجات در بیشتر کشورهای دنیا – درست مثل ما- داخل شهر قرار دارد. میزان آلودگی‌هایی که می‌گویند بر اثر انفجار ایجاد می‌شود، چقدر است؟ مگر تا شعاع چند متر از دور و اطراف خود را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؟ بیمارستان امین‌آباد نزدیک ما است، آیا تا به‌حال بابت انفجارها یا گردوغبار حاصل از فعالیت ما گله و شکایتی داشته است؟ وی افزود: پارسال تنها کارخانه‌ای در کشور که از سوخت مازوت استفاده نکرد، سیمان تهران بود تا جایی که فعالیت کارخانه خوابید و تولید ۲ ماه به صفر رسید. این اقدام ما نه در زمینه الزامات قانونی بلکه کاملا داوطلبانه بود زیرا نمی‌خواستیم شهر و محیط آلوده‌تر شود. حسینی درباره بازسازی و احیای اکوسیستم منطقه هم گفت: این کار را انجام می‌دهیم و از وظایف ما به‌شمار می‌رود زیرا جزو الزامات قانونی است و نهادهای ذی‌ربط هم آن را از ما مطالبه می‌کنند.

سخن پایانی

فعالان محیط‌زیست و معدن از دغدغه‌های خود گفتند، به پرسش‌ها پاسخ و شواهدی ارائه دادند و به انتقاد از عملکرد یکدیگر پرداختند اما باز هم گرهی از کار فروبسته ما باز نشد. بنابراین باب گفت‌وگو باز است و از کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه دعوت می‌شود تا برای روشن‌تر شدن موضوعات مطرح‌شده ما را یاری کنند.