پیچ وخم های «کاداستر»

سامانه کاداستر (حد نگار) معدن در سال ۱۳۹۴ برای ثبت محدوده‌های معدنی به‌مرحله بهره‌برداری رسید و در معرفی آن گفته شد، این سامانه به‌روز و آنلاین است تا افراد بتوانند با مراجعه به آن و قرار دادن مکان‌نمای رایانه روی محدوده موردنظر، نام و کد شناسایی آن را ملاحظه کنند.

استفاده از این سامانه، انحصاری نیست و تمام فعالان معدنی و آنهایی که مطابق قانون صلاحیت فنی و مالی‌شان تایید شده باشد – چه در داخل و چه خارج کشور – می‌توانند به اطلاعات سامانه کاداستر دسترسی داشته باشند و از خدماتی، همچون نمایش آنلاین تمامی محدوده‌های معدنی در کشور، ثبت درخواست‌های اکتشافی به‌صورت آنلاین و صدور، انتقال و ابطال پروانه‌های اکتشافی و خدماتی مانند آن بهره‌مند شوند.

آغاز فعالیت مجدد سامانه کاداستر و مشخص شدن پهنه‌های معدنی جدید بهانه‌ای شد تا «روزگارمعدن» پای صحبت ۲ تن از فعالان و کارشناسان معدن بنشیند و توانایی سیستم در دستیابی به اهداف موردنظر را بازنگری کند.

ایستگاهی برای بروزرسانی

مجید معصومی‌گودرزی، عضو هیات‌مدیره انجمن سنگ ایران درباره اهمیت سامانه کاداستر و علت توقف فعالیت آن به «روزگارمعدن» گفت: سامانه کاداستر بستری است که امکان ثبت و پیگیری مراحل ثبت محدوده‌ها، آگاهی از مزایده پهنه‌ها و بلوک‌های اکتشافی را مهیا کرده است. دسترسی به تمام امکانات این سامانه از چندین سال قبل فعال و ممکن بود، اما برای به‌روزرسانی سیستم و اصلاحات فنی مدتی متوقف شده بود.

البته هنوز دسترسی به اطلاعات همه مناطق ممکن نیست و تنها چند پهنه، آزادسازی شده است. معصومی‌گودرزی علت را چنین شرح داد: مزایده‌های کلی محدوده‌ها اواخر دولت قبل در حال انجام بود که به دلایلی متوقف شد. این موضوع دوباره در دستور کار وزارت صنعت،معدن و تجارت قرار گرفته است،اما در آزادسازی اخیر تنها زیر پهنه‌ها (بلوک‌های اکتشافی) در جدول آزادسازی قرار گرفته است.

صلاحیت چیست، صالح کیست؟

برای ثبت درخواست در سامانه کاداستر باید صلاحیت فنی و مالی متقاضی احراز شود؛ اما ملاک‌های بررسی این صلاحیت‌ها چیست؟ معصومی‌گودرزی در پاسخ به این سوال گفت: سازمان‌های صنعت،معدن و تجارت استانی، صلاحیت فنی و مالی اشخاص حقیقی و حقوقی را بررسی و تایید می‌کنند.

وی افزود: همان‌گونه که از این عنوان مشخص است، مجموعه‌ای از امتیازات فنی (مثلا برای شخص حقیقی مدرک تحصیلی، داشتن پروانه اشتغال و… و برای شرکت‌های حقوقی تعداد کارشناس‌های مرتبط و …) و مالی (میانگین پس‌انداز سه‌ماهه برای اشخاص حقیقی و صورت‌های مالی برای شرکت حقوقی) ملاک است. سازمان صنعت،معدن و تجارت (یا سازمان نظام مهندسی به نمایندگی صنعت،معدن و تجارت) باتوجه به این نکات امتیازات را برآورد و اعلام می‌کند. افراد یا شرکت‌ها براساس امتیازات کسب‌شده، می‌توانند برای ثبت محدوده (تعداد محدوده و گروه معدنی (فلزی و غیرفلزی) اقدام کنند.

زره بپوشید

اقدام بعدی متقاضی بعد از ثبت محدوده موردنظر (ثبت عادی یا هرگونه بلوک اکتشافی یا مزایده) چیست؟ معصومی‌گودرزی اقدامات بعدی متقاضیان را چنین شرح داد: متقاضی بعد از ثبت محدوده باید با مراجعه به سازمان‌های منابع‌طبیعی، محیط‌زیست، میراث‌فرهنگی، انرژی اتمی، گاز و… پروانه اکتشاف را اخذ کند. وی افزود: در این مرحله منابع طبیعی مهم‌ترین ارگان است و به‌استثنای این سازمان، شاید مراجعه به همه ارگان‌های فوق ضروری نباشد. در صورت اخذ پروانه مراحل بعدی شامل اخذ گواهی کشف (انجام اکتشاف) و در نهایت صدور پروانه بهره‌برداری (در صورت احراز ذخیره در مرحله قبل) خواهد بود.

پای درددل متقاضیان که نشستیم بیشتر از کش‌وقوس‌های اخذ مجوز منابع طبیعی گله‌مند بودند. معصومی‌گودرزی در این‌باره گفت: منابع طبیعی و معارضان محلی، مهم‌ترین مشکلات در مسیر فعالیت معدنی هستند. یکی از موارد ایجاد اختلاف، وجود پوشش گیاهی در همه مناطق کشور است. بر این اساس به‌طورمعمول اخذ مجوز با مخالفت اولیه منابع طبیعی مواجه می‌شود. در گام بعدی جلوگیری از هرگونه تخریب – که در عمل با نفس عملیات معدنکاری در تضاد است – افزودن تعداد مراحل اکتشافی و ده‌ها مورد ریز و درشت دیگر موانعی است که این سازمان جلوی پای متقاضیان قرار می‌دهد.

وی معارضان محلی را آخرین خوان متقاضیان دانست و گفت: تنها وقتی متقاضی می‌تواند وارد مرحله بهره‌برداری شود که از همه مراحل به‌سلامت بگذرد.

مزایا و معایب

معصومی‌گودرزی در شرح مزایای سیستم گفت: مهم‌ترین مزیت سامانه کاداستر در قیاس با فرآیند قبلی – که همه مراحل از جمله ترسیم نقشه  روی کالک، قلم و کاغذی بود – امکان ثبت و پیگیری آنلاین است. امکان رویت کلیه محدوده‌ها به‌تفکیک نوع مجوز (پروانه اکتشاف، گواهی‌کشف، پروانه بهره‌برداری، پهنه اکتشافی و… ) به‌صورت به‌روزرسانی‌شده نیز ویژگی مهم دیگر این سامانه است. وی مشکلات اصلی استفاده از این سامانه را ایرادات نرم‌افزاری و سرعت متفاوت اینترنت در نقاط مختلف کشور دانست و گفت: این چالش‌ها سبب شده است که ثبت محدوده‌های مهم شبیه لاتاری شود.

اطلاعات کافی در دست نیست

مجیر مجیری، مشاور ثبت و اکتشاف معادن در گفت‌وگو با «روزگارمعدن» درباره اینکه چرا ثبت محدوده در همه شهرها و استان‌ها آزادسازی نشده است، گفت: کل ایران پهنه‌بندی شده و هر پهنه به شرکتی- مثلا هلدینگ فولاد مبارکه یا ایمیدرو، شرکت‌های خصوصی و مانند آن- واگذار شده است تا مناطق و ظرفیت‌های بالقوه را بررسی کنند و بعد برای واگذاری عرضه شود. وی افزود: کارهای اکتشافی در بخش‌هایی که آزادسازی نشده ، ادامه دارد و هنوز اطلاعاتش تکمیل نشده است. بخش‌هایی که الان اعلام شده، جزو پهنه‌هایی است که قرار بود پارسال آزاد شود که کارهایش از مدت‌ها پیش تمام شده و گزارش تکمیل بود.

در اهمیت عدالت

مجیری درباره شفاف نبودن ثبت محدوده به تجربه‌ای شخصی اشاره کرد و گفت: عکس‌هایی به‌دست من رسیده که نشان می‌دهد در این چند ماهی که ثبت محدوده ممنوع بوده، مناطقی ثبت شده است. وی افزود: نمی‌دانیم این مشکل چطور اتفاق می‌افتدغ به‌خاطر باگ سیستم است یا هک شده یا ایراد است؟ این کارشناس معدن در ادامه نابرابری در دسترسی به سیستم اشاره کرد و گفت: کسی که در سیستان‌وبلوچستان است و از اینترنت پرسرعت برخوردار نیست، با کسی که در تهران یا اصفهان است، شرایط و امکانات یکسانی ندارد و به این ترتیب فرآیند شرکت در مزایده چندان عادلانه نیست. وی افزود: در سامانه نقشه بیس ۲۵۰۰۰ است که براساس نقشه‌های ماهواره‌ای است و کیفیت خوبی دارد، اما سیستم را کند کرده است. اگر نقشه سبک‌تر شود، سامانه راحت‌تر بالا می‌آید و دسترسی به آن آسان‌تر می‌شود.

مراحل ثبت‌نام

وی مراحل ثبت محدوده را به‌ترتیب زیر نام برد: متقاضی اول باید منطقه را بازدید و مختصات موردنظر خود را مشخص کند، بعد باید مختصات را در سامانه کاداستر وارد کند تا ببیند آزاد هست یا خیر. بعد که از آزاد بودن آن مطمئن شد راه برای ثبت‌نام در سامانه باز می‌شود. مجیری افزود: بعد از ثبت‌نام باید صلاحیت فنی و مالی احراز شود و پس از این مرحله فرد باید براساس گروه‌بندی – یا ماده‌ای که می‌خواهد ثبت کند – امتیاز خاصی به‌دست آورد تا سامانه برایش باز شود و بتواند برای شرکت در مزایده ثبت‌نام کند. وی درباره شرایط عمومی و اختصاصی متقاضیان هم گفت: متقاضی باید بالای ۱۸ سال باشد و اگر مذکر است گواهی پایان‌خدمت داشته باشد.

علم بهتر است یا ثروت؟

مجیری درباره شرایط صلاحیت فنی و مالی گفت: صلاحیت فنی و مالی مجوزی است که در سازمان صنعت،معدن و تجارت استان‌ها به متقاضیان ثبت معدن ارائه می‌شود.

وی گفت: صلاحیت افراد باتوجه به امتیازاتی که به‌دست می‌آورند، تایید می‌شود. رشته تخصصی زمین‌شناسی یا معدن، داشتن پروانه اشتغال و هر ۵ میلیون تومان پول ـ که۳ ماه در حساب فرد باقی مانده باشد ـ همه به‌طور مساوی یک امتیاز دارد؛ به‌فرض اگر کسی برای ثبت یک معدن سنگ ۱۵ امتیاز لازم داشته باشد، می‌تواند با ۱۵ تا ۵ میلیون تومان امتیاز لازم را به‌دست آورد و معدن را ثبت کند. وی افزود: این جای انتقاد دارد زیرا به این معنی است که اگر کسی پول داشته باشد، حتی بی‌هیچ تخصصی امتیاز بیشتری می‌گیرد و زورش بیشتر است.

زور آنها بیشتر است

وی به هفت‌خوان پیش‌پای متقاضیان ثبت معدن هم اشاره کرد و گفت: اگر بخواهید محدوده‌ای ثبت کنید، اگر آزاد باشد و بتوانید در کاداستر ثبت کنید، تازه اول گرفتاری‌ها است. بزرگ‌ترین مشکل ما بروکراسی اداری است و کسی که می‌خواهد کار کند، به‌جای آنکه همه سرمایه برای معدن هزینه شود و فکر و ذکرش تولید، اکتشاف و استخراج باشد باید کفش آهنی بپوشد و از این اداره به آن اداره برود. وی افزود: پیش از این، تنها باید ۲ استعلام برای ثبت معدن به منابع‌طبیعی و محیط‌زیست می‌دادیم، اما الان محیط‌زیست حذف شده و جای آن را میراث‌فرهنگی گرفته است. وی ادامه داد: باوجود اینکه آنها یکی از زیرمجموعه‌های جهاد کشاورزی هستند و ما زیرمجموعه وزارتخانه صنعت،معدن و تجارت هستیم، اما زور منابع طبیعی خیلی بیشتر است و در جواب‌هایی که می‌دهند بی‌عدالتی زیادی وجود دارد. حتی محدوده‌ای که گواهی کشف دارد و در مزایده برنده شده و مجوز داشته، باز با مخالفت روبه‌رو شده است. مجیری برای حل این مشکلات پیشنهادی هم ارائه داد. وی گفت: اگر وزارت صنعت،معدن و تجارت و منابع طبیعی توافق کنند، می‌توان به اندازه محدوده‌ای که به متقاضی واگذار می‌شود، او را ملزم کرد پوشش گیاهی منطقه را بازسازی و احیا کند. به این ترتیب هم نگرانی‌های سازمان منابع‌طبیعی برطرف می‌شود و هم معدنی آغاز به‌‎کار می‌کند و اشتغال و تولید ایجاد می‌شود. نکته دیگری که مجیری به آن اشاره کرد مبهم بودن تکلیف محدوده‌هایی است که به‌مزایده گذاشته می‌شود. وی گفت: از ۱۰ سال پیش قرار بود پنجره واحد افتتاح بشود تا افراد بتوانند همه استعلام‌ها را یک‌جا بگیرند، اما هنوز به‌سرانجام نرسیده است. وی افزود: بهتر است وزارت صنعت،معدن و تجارت پیش از مزایده، استعلام‌های لازم را از ارگان‌های مختلف به‌ویژه مراکز نظامی بگیرد و مناطق ممنوعه را در سامانه کاداستر نگذارد تا وقت، انرژی و تلاش متقاضیان هدر نرود.

سخن پایانی

آنچه از مجموع گفته‌ها و شنیده‌ها برمی‌آید، این است که سامانه کاداستر معدنی مقبولیت کافی به‌دست آورده است و انتظار می‌رود اکنون با رفع مشکلات و ایرادات موجود، چتر خدماتی خود را گسترده‌تر و کامل‌تر کند تا در قد و قواره جایگاه شاخص و ممتاز خود ظاهر شود.