درآمد۳۰هزارمیلیاردی دولت از اصلاح خوراک پتروشیمی‌+۷ راهکارعرضه دربورس کالا

مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارشی با عنوان دلایل التهاب بازار محصولات پتروشیمی در نیمه اول سال 97 با تاکید بر اینکه فضای رانتی ناشی از تفاوت نرخ دلار 4200 تومانی (به عنوان پایه محاسبه قیمت عرضه در بورس) و نرخ ارز آزاد و تعیین محدودیت در سقف رقابت، دلیل اصلی جهش تقاضا در بورس کالاست، بر ضرورت حذف رانت توزیع شده در زنجیره ارزش پتروشیمی تاکید کرد و پیشنهاد داد: خوراک محصولات پتروشیمی و محصولات عرضه شده در بورس کالا با نرخ ارز بازار ثانویه محاسبه شود.

عوامل جهش تقاضا در بورس

هدف از تهیه این گزارش، بررسی وضعیت محصولات پتروشیمی در بورس کالا و شناسایی دلایل عدم تعادل شدید این بازار به ویژه در حوزه محصولات پلیمری است،براساس آمار موجود در 5 ماهه نخست سال 97 تقاضای محصولات پلیمری نسبت به مدت مشابه سال قبل سه برابر شده است. این در حالی است که بررسی پروانه های بهره برداری صادره در برخی از صنایع پایین دستی پتروشیمی در سه ماهه اول سال 97 نشان از رشد منفی آن نسبت به مدت مشابه سال قبل دارد. همچنین میزان تولید کالاهای منتخب صنعتی پایین دستی پتروشیمی در مدت مذکور تغییر چندانی نداشته و در مواردی هم کاهش داشته است.

به عبارتی بخش زیادی بالغ بر 60 درصد از محصولات پلیمری عرضه شده در بورس کالا به عنوان مواد اولیه تولیدات داخلی به مصرف نرسیده و به صورت غیررسمی صادر و یا احتکار شده است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد فضای رانتی ناشی از تفاوت نرخ دلار 4200 تومانی که پایه محاسبه قیمت عرضه در بورس قرار می گیرد و نرخ ارز آزاد و تعیین محدودیت در سقف رقابت، دلیل اصلی جهش تقاضا در بورس کالاست. به عبارت دیگر دستورالعمل وزارت صمت درخصوص تنظیم بازار محصولات پتروشیمی در یک مرداد سال جاری، به شدت آثار نامطلوبی بر بازار داشته و با دامن زدن به تقاضای سوداگری بر شکاف هرچه بیشتر عرضه و تقاضای محصولات پتروشیمی به ویژه محصولات پلیمری افزوده است.

این در حالی است که تجربه سال‌های گذشته و شواهد موجود نشان داده با ابزارهای نظارتی و کنترلی نمی توان از بخش تولید و فعالان واقعی اقتصاد در مقابل آثار مخرب این فضای ناسالم حمایت کرد و امکان انتقال رانت به انتهای زنجیره یا صنایع پایین دستی و در نهایت مصرف کنندگان تقریباً غیرممکن است. در بخش عرضه محصولات پتروشیمی نیز مقدار عرضه در 5 ماهه اول سال 97نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 17 درصد کاهش داشته که باید با رعایت کف عرضه به تفکیک گریدهای مورد نیاز صنایع داخلی و به صورت مداوم توسط صنایع بالادستی پتروشیمی از ایجاد تلاطم در بازار جلوگیری شود.

اجرای همزمان و یکپارچه اقدامات پیشنهادی ازجمله اجتناب از هرگونه مداخله قیمت‌گذاری در بورس کالا، الزام عرضه کنندگان به رعایت کف عرضه به تناسب نیاز داخل، حذف رانت نرخ تسعیر دلار 4200 تومانی از ابتدای زنجیره تا انتهای زنجیره تولید محصولات پتروشیمی و صنایع پایین دست آن، اتخاذ روش‌های کنترلی مناسب تر توسط سایت بهین یاب وزارت صمت و تدوین بسته حمایتی از واحدهای آسیب پذیر صنعتی و تولیدی، به عنوان مهمترین راهکارها برای بهبود شرایط فعلی توصیه می شود.

رشد شدید تقاضای محصولات پتروشیمی در 5 ماه اول سال

همانطور که از آمار نمودار 2 مشخص است، مقدار تقاضای محصولات پلیمری در 5 ماهه اول سال 97 نسبت به مدت مشابه سال قبل سه برابر شده و از 2.3 میلیون تن به 6.7 میلیون تن افزایش یافته است.

همانطور که مشخص است عرضه محصولات شیمیایی با نوساناتی همراه بوده اما در مجموع روند صعودی داشته و در اغلب موارد از مقدار تقاضا بیشتر بوده است. این شرایط با اعلام دستورالعمل تنظیم بازار محصولات پتروشیمی ملتهب شد، به طوری که تقاضای محصولات شیمیایی در مرداد سال جاری به چهار برابر تقاضا افزایش یافت.

7 راهکار اصلاح وضعیت بازار محصولات پتروشیمی در بورس کالا

به طور متوسط حدود 15 تا 20 درصد محصولات پتروشیمی به صورت خالص در داخل و عمدتاً از طریق بورس کالا به فروش می رسد،نوسانات شدید نرخ ارز و قیمت گذاری های دستوری با هدف تنظیم بازار در نیمه اول سال 97 با توجه به ضعف های نظارتی در اجرا، سازوکار بورس را مختل و فضای بازار را ملتهب کرد. این شرایط سبب شد تقاضای محصولات پلیمری در 5 ماهه اول سال 97 نسبت به مدت مشابه سال قبل سه برابر و مقدار عرضه 17 درصد کاهش یابد. در چنین شرایطی تولیدکنندگان واقعی با کمبود مواد اولیه مواجه شده و مجبور به خرید محصولات پتروشیمی از بازار آزاد با تفاوت قیمتی حدود 40 تا 200 درصدی شدند.

1- اجتناب از هرگونه مداخله قیمت‌گذاری در بورس کالا

2- حذف رانت توزیع شده در زنجیره ارزش پتروشیمی

3- رعایت کف عرضه محصولات پتروشیمی متناسب با نیاز داخل در بورس کالا

4- اتخاذ روش های کنترلی مناسبتر توسط وبگاه بهین یاب وزارت صنعت 

5- ضرورت همکاری دستگاه های مرتبط با وزارت صنعت

6- تهیه بسته حمایتی از بخش صنعت و تولید

7- استفاده بیشتر از ظرفیت موجود در بورس کالا درخصوص خرید از بورس براساس انعقاد قراردادهای بلندمدت میان شرکت های پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی

درآمد 30 هزار میلیارد تومانی دولت در صورت حذف رانت خوراک

پیشنهاد می‌شود خوراک محصولات پتروشیمی و محصولات عرضه شده در بورس کالا با نرخ ارز بازار ثانویه محاسبه شود، براساس برآوردهای انجام شده عواید حاصله از این سیاست حدود 30 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.

یکی از دلایل دولت درخصوص مداخله قیمت‌گذاری در بازار محصولات پتروشیمی، تحویل خوراک به صنایع بالادستی پتروشیمی با نرخ 3800 تومان است. در اوایل سال جاری دولت به وزارت نفت اجازه داد تا برای محاسبه خوراک‌های تحویلی به واحدهای پتروشیمی نرخ تسعیر ارز مورد عمل برای واردات کالاهای اساسی را به ازای هر دلار 3800 تومان منظور کند.

این در حالی است که هم اکنون ارز تخصیص یافته برای کالاهای اساسی ازجمله دارو با نرخ 4200 تومان محاسبه می شود، اما خوراک مجتمع‌های پتروشیمی همچنان با نرخ 3800 ریال محاسبه می‌شود. براساس صورت‌های مالی سال 96  هزینه خوراک مجتمع‌های بالادستی پتروشیمی بیش از 7 میلیارد دلار برآورد می شود.

با فرض عدم تغییر هزینه خوراک مجتمع‌های بالادستی پتروشیمی در سال جاری و لحاظ نرخ ارز 8000 تومان در بازار ثانویه، عدم النفع دولت از اتخاذ سیاست مذکور حدود 30 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. آزادسازی قیمت خوراک می تواند یکی از چالش های اساسی در باب قیمت گذاری خوراک که هر ساله در فصل بررسی بودجه های سنواتی موجب تنش در بازار سرمایه می شد را برای همیشه برطرف کند. به دنبال آن اصلاح قیمتگذاری محصولات پتروشیمی در بورس کالا با هدف ایجاد شفافیت در فضای اقتصادی ضروری است.