متنوع سازی ابزارهای مدیریت ریسک با اختیار معامله مبتنی بر آتی

محمد حقانی‌نسب، رئیس اداره توسعه ابزارهای مالی مدیریت بازار مشتقه و صندوق های کالایی

بورس کالای ایران در خط مقدم توسعه بازار مشتقه کالایی کشور، پیاده سازی ابزار اختیار معامله روی قرارداد آتی را در دستور کار قرار داده است؛ بورس کالا پیش از این، اختیار معاملات روی دارایی های پایه مختلف از جمله سکه و زعفران را با موفقیت راه اندازی کرده است.

بازار قراردادهای آتی در بورس کالای ایران در حال حاضر پُرمعامله‌ترین و موفق‌ترین بازار قرارداد آتی کشور است که در همین راستا پیاده‌سازی ابزارهای جدید برای مدیریت ریسک فعالان این بازار در اولویت است. قرارداد اختیار معامله روی قراردادهای آتی زعفران، ابزار جدید مدیریت ریسک در کشور بوده و در آینده نزدیک شاهد توسعه و تسری آن به سایر قراردادهای آتی نیز خواهیم بود.

بررسی ها نشان می دهد که در بورس‌های کالایی دنیا نیز غالب قراردادهای اختیار معامله روی دارایی پایه از نوع قراردادهای آتی طراحی و پیاده سازی شده است. بورس‌های کالایی شیکاگو، فلزات لندن، دالیان و شانگهای، توکیو، مالزی و هند سال‌های متمادی است که قراردادهای اختیار معامله را روی قراردادهای آتی انواع کالاها راه اندازی کرده‌اند و به عبارتی می توان گفت، اصولاً ابزار اختیار معامله روی قرارداد آتی کالا مورد بهره برداری قرار گرفته و با استقبال ویژه معامله گران و سرمایه گذاران مواجه شده است.

قراردادهای آتی، ابزاری در راستای مدیریت ریسک نوسان قیمت کالاها است و قرارداد اختیار معامله روی قراردادهای آتی، ابزاری برای مدیریت ریسک معاملات فعالان بازار قراردادهای آتی و به تبع آن، مدیریت ریسک مضاعف نوسان قیمت کالاها به شمار می‌رود.

جزییات قرارداد اختیارمعامله مبتنی بر آتی

در قرارداد اختیارمعامله مبتنی بر آتی، خریدار اختیار معامله در سود، چنانچه در سررسید درخواست اعمال اختیار را به بورس کالا ارائه دهد، در صورت احراز تأمین وجه تضمین قرارداد آتی یا داشتن موقعیت معکوس در سررسیدهای قرارداد آتی، درخواست اعمالش پذیرفته خواهد شد. در مقابل فروشنده اختیار گریزی از ایفای تعهدات ندارد و ملزم به تأمین وجه تضمین قرارداد آتی برای اخذ موقعیت در طرف مقابل خریدار اختیار است.

نکته مهمی که ممکن است ذهن فعالان را درگیر کند، نحوه تحصیل سود از معاملات اختیار معامله در صورت حفظ موقعیت اختیار تا سررسید و دریافت موقعیت قرارداد آتی است. باید متذکر شد، هر قرارداد اختیار معامله‌ای که در سود باشد و خریدار آن درخواست اعمال داده باشد، پس از تخصیص موقعیت باز قرارداد آتی در سررسید به طرفین، مابه‌التفاوت قیمت تسویه قرارداد آتی و قیمت اعمال قرارداد اختیار معامله از حساب فروشنده اختیار، کسر و به حساب خریدار اختیار واریز می‌شود. البته فروشندگان اختیارمعامله نیز از محل دریافت ارزش معاملات از خریدار در زمان انجام معامله امکان کسب سود خواهند داشت. در صورتی که فروشنده اختیاری که وارد فرآیند اعمال شده در سررسید نسبت به تأمین وجه تضمین اقدام نکند و علاوه بر آن دارای موقعیت معکوس در سررسیدهای قرارداد آتی نباشد، مطابق دستورالعمل تسویه نقدی صورت خواهد گرفت بدین معنی که فروشنده ضمن پرداخت مابه‌التفاوت ذکر شده ملزم به پرداخت یک درصد ارزش قرارداد آتی به عنوان خسارت خواهد بود. در این حالت به دلیل قصور فروشنده خسارت از سوی وی به خریدار پرداخت خواهد شد ولی موقعیتی در قراردادهای آتی برای آن‌ها ایجاد نمی‌شود.

در معاملات اختیار معامله، خریدار اختیار وجه تضمینی تودیع نمی‌کند، ولی برای تحصیل اختیار باید معادل مبلغ پیشنهادی سفارش خرید را در حساب عملیاتی خود داشته باشد و این مبلغ پس از انجام معامله و در فرآیند تسویه به فروشنده اختیار منتقل می‌شود، ولی فروشنده اختیار جهت ثبت سفارش فروش ملزم به تودیع تضمین اولیه در حساب عملیاتی‌اش است.

در پایان هر روز معاملاتی، بورس کالا وجه تضمین لازم برای هر قرارداد را اعلام می‌کند و چنانچه اشخاص دارای موقعیت فروش در قراردادهای اختیار، متناسب با تعداد موقعیت‌های فروش خود، موجودی کمتری نسبت به ۷۰ درصد وجه تضمین لازم داشته باشند، باید نسبت به تأمین وجه تا سقف وجه تضمین لازم یا بستن موقعیت‌های اضافه‌شان اقدام کنند. منظور از بستن موقعیت انجام معامله معکوس در بازار اختیار معامله در نماد مربوطه است.

پس از سررسید قرارداد اختیار معامله و تخصیص موقعیت به مشتریان، ممکن است فرد موقعیت معکوسی از قبل در نماد پایه قرارداد آتی داشته باشد و تخصیص موقعیت‌های جدید موجب بسته‌شدن تمام یا بخشی از موقعیت‌های قبلی مشتری شود. در هر صورت پس از تخصیص موقعیت‌های جدید در نماد پایه قرارداد آتی، مشتری باید قواعد حاکم بر بازار قراردادهای آتی از جمله قواعد معاملات، مدیریت تضامین و موارد مربوط به تحویل قراردادهای آتی را مورد توجه قرار دهد. به عنوان مثال حفظ موقعیت باز در بازار قراردادهای آتی مشمول تسویه روزانه خواهد شد. بدین معنی که در صورت داشتن موقعیت باز در پایان جلسه معاملاتی، موجودی حساب مشتری متناسب با نوسانات بازار تغییر خواهد کرد و سود و زیان نسبی ناشی از تغییر قیمت تسویه قرارداد آتی در حساب وی منعکس می‌شود. حال اینکه در قراردادهای آتی موجودی تضامین مشتری نباید کمتر از ۷۰ درصد وجه تضمین قراردادهای آتی به ازای هر موقعیت باز باشد. در صورت کمبود موجودی، متناسب با موقعیت‌های باز، مشتری اخطاریه افزایش وجه تضمین دریافت می‌کند. از طرف دیگر مشتری چنانچه تمایلی به ورود به فرآیند تحویل قرارداد آتی نداشته باشد، می‌تواند تا پیش از سررسید قرارداد آتی با انجام معامله معکوس موقعیت باز خود در بازار آتی را بسته و از بازار خارج شود.

اطلاعیه راه‌اندازی، مشخصات قرارداد و بروشور آموزشی قراردادهای اختیار معامله مبتنی بر قراردادهای آتی زعفران نگین در سایت بورس کالای ایران درج شده و دوره‌های آموزشی ویژه کارگزاران و فعالان بازار از روز دوشنبه دوم آبان آغاز خواهد شد.