هنر نگهداری یک توافق؛ آیا اروپا می‌تواند برجام را نجات دهد؟

سخنرانان تلاش کردند در آستانه ماه می 2018 که قرار است دونالد ترامپ موضع نهایی خود را درباره بیرون رفتن یا نرفتن از این توافق اعلام کند، وضعیت موجود، احتمالات پیش رو و راهکارهای اروپایی برای نگهداری توافق برجام را به بحث بگذارند.

این کنفرانس به ریاست آقای یان الیاسون Jan Eliasson، دیپلمات کهنه کار سوئدی، وزیرخارجه اسبق سوئد و معاون پیشین دبیرکل سازمان ملل و رییس هیات مدیره سیپری و همچنین آقای دان اسمیت Dan Smith، مدیر کل موسسه سیپری برگزار شد .

در این اجلاس شخصیت هایی همچون خانم تریا کرونبرگ، Tarja Cronberg نماینده سابق فنلاند در پارلمان اروپا و کارشناس امور امنیت اروپایی در سیپری ، آقای عدنان طباطبایی، مدیر موسسه آلمانی پژوهش کاربردی شرق ، خانم سوزان دی ماجیو Suzanne DiMaggio از موسسه آمریکاییNew America ، آقای تیه ری کوویل Thierry Covilleاز موسسه فرانسوی اموربین المل و استراتژیک IRIS،FoundationCARPO سخنرانی کردند .

بدترین انتخاب این است که اروپا به سمت تحریم هایی جدید علیه ایران برود

در این  کنفرانس ،یان الیاسون معاون پیشین دبیرکل سازمان ملل در اظهاراتی گفت :در آستانه 12 می 2018 هستیم که ترامپ می خواهد تصمیم نهایی را درمورد برجام بگیرد. بنابراین در چنین شرایطی خیلی مهم است که اروپا چه اقدامی خواهد کرد.اروپا در روند مذاکرات برجام بسیار دخیل و یک نیروی قوی حامی این توافق بود و اکنون نیز تکلیف بزرگی بر عهده اروپا است. البته می دانیم که قدرت های بیرونی هم به ویژه اسراییل و عربستان دخیل هستند و آن را از نزدیک دنبال می کنند.

وی تاکید کرد :بدترین انتخاب این است که اروپا به سمت تحریم هایی جدید علیه ایران برود. این مهم است که اروپا آرام باشد، تحریک نشود و از سناریوهای بد یا بدتر جلوگیری کند.

آمریکامی خواهد برتری خود را بر قواعد و سیستم بین المللی نشان دهد

 در ادامه این نشست دان اسمیت مدیر کل موسسه سیپری نیز تصریح کرد :همه می دانیم که برجام فعلا با مشکل روبرو شده است. موضوع امروز ما، چگونگی رسیدن یا ساختن یک توافق نیست بلکه هنر نگهداری آن است. پرسش این است در شرایطی که این توافق به دست آمده است، در برابر ادعای یک طرف که می گوید این توافق به نفع من نیست، چه کاری باید کرد و چه برخوردی باید صورت گیرد؟

 وی افزود :اگر امریکا از برجام عقب بنشیند که احتمال ان زیاد است،مشکلات زیادی برای اروپا و بالاخص سه کشور مذاکره کننده اروپا ایجاد خواهد شد

 اسمیت خاطرنشان کرد  :شرایط کنونی زمانی بسیار حساس و مهم است. نه فقط برای برجام بلکه حتی برای اینکه بدانیم این اقدام امریکا،نظم جهانی را به چه سمتی می برد،اکنون با شعار « نخست آمریکا» ترامپ می بینیم که آمریکا می خواهد برتری خود را بر قواعد و سیستم بین المللی نشان دهد و این به یک چالش جدی برای جهان تبدیل شده است. سوال این است که ایا امریکا مقدم بر نظم وقواعد بین المللی شده است؟

مدیر کل موسسه سیپری ادامه داد :در شرایطی که همزمان ناتو را داریم، روابط فراآتلانتیکی و ائتلاف کشورهای غربی را داریم، در مقطعی که روابط غرب با روسیه به شرایط سختی وارد شده است،سوال این است که اروپایی ها چگونه می خواهند و می توانند برای بقای برجام تلاش کنند؟

اروپا با پذیرش خروج امریکا، از شرکتهای اروپایی برای مبادلات اقتصادی با ایران حمایت جدی کند

 خانم تریا کرونبرگ، Tarja Cronberg  نماینده سابق فنلاند در پارلمان اروپا نیز در این نشست سخنانی گفت :طی دوره 2003 تا 2005، آمریکا به شدت مخالف مذاکره اتحادیه اروپا با ایران بود.درحالیکه اروپا در ان سالهای بعد از جنگ عراق، معتقد به مذاکره با ایران و جلوگیری از جنگ و سیاست انزوای ایران بود اما امریکا سیاست تغییر رژیم را دنبال می کرد. جالب است بدانید که کانون اصلی سیاست آن زمان امریکا نیز جان بولتون بود که اخیرا هم به عنوان رئیس شورای امنیت ملی انتخاب شده است. وی تلاش می کرد که اقدام اروپاییها را ناکام کند و گفت که من طرفدار مذاکره نیستم وباید ایران را تحریم کنیم و موضوع ایران را به شورای امنیت ببریم. متعاقبا اوباما برسر کار امد و توافق برجام با کمک جدی اروپا و سپس تعامل مستقیم و دوجانبه ایران-امریکا بدست امد.

 وی تصریح کرد :حالا بعد ازدوسال که برجام اجرایی شده، با شرایط تازه ایروبرو هستیم؛ توافق به دست آمده در حال کار است ولی آمریکا به اروپا اولتیماتوم داده که مذاکره با ایران را برای اصلاح برجام آغاز کند وگرنه از آن بیرون می رود. طرف آمریکایی خواستار برداشتن تاریخ انقضا توافق، گنجاندن امور نظامی و آزمایشات موشکی و مسایل منطقه ای می باشد ولی طرف اروپایی با حمایت روسیه و چین، خواستار نگه داشتن و حفظ برجام به عنوان نمونه ای موثر از سیاست چندجانبه گرایی است.

 این کارشناس امور امنیت اروپایی درسیپری ،ادامه داد :سیاست جدید امریکا دو خسارت عمده ایجاد می کند: نخست، استراتژی جهانی اروپا بر پایه چندجانبه گرایی را با چالش مواجه می کند. در حال حاضر اروپا بر سر دو راهی مانده که آیا سیاست چندجانبه گرایی که مورد حمایت چین و روسیه هم هست را دنبال کند یا به پیوندهای ترانس آتلانتیک وفادار بماند. خسارت دوم این است که دیپلماسی عدم اشاعه با مشکل مواجه میشود .

کرونبرگ گفت :خانم موگرینی بارها تاکید کرد که این یک توافق میان کشورهای خاص نیست بلکه یک قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است و خروج یک کشور منازعه ای با مصوبه شورای امنیت است ، این بدان معنی است که اروپا با جدیت بیشتری می خواهد این توافق را حفظ کند. دولت امریکا به فکر روزهای پایانی این سند است درحالیکه این سند تغییر پذیر نیست.

 نماینده سابق فنلاند در پارلمان اروپا  با بیان این که انتخاب بولتون از نظر من یک کابوس است چون وی یک مخالف بسیار تندرو علیه ایران است و از ابتدا مخالف مذاکرات اروپا با ایران بود،افزود :هنگامی که در بهار 2015 برجام به نتیجه رسید، وی در نیویورک تایمز نوشت: تنها راه مقابله با ایران، بمباران است. وی به همراه پومپئو در وزارت خارجه، شرایط سختی را برای برجام ایجاد می کنند و آمدن آنان نگرانیهای جدی ایجاد کرده است.

 کرونبرگ در بخشی دیگر از صحبت های خود خاطر نشان کرد :اگر از منظر سیاست خارجی و امنیتی اروپا نگاه کنید، موضوع برجام یکی از معدود مسائلی بوده که در اروپا اجماع خوبی را برای دفاع ازآن جلب شده است .برجام محصول اقدام موفقیت امیز سیاست خارجی اروپا بوده،لذا مهم است که اروپا با پذیرش خروج امریکا، از شرکتهای اروپایی برای مبادلات اقتصادی با ایران حمایت جدی کند.

 وی تاکید کرد :آن‌چه در شرایط کنونی شاهدیم، بازگشت و تکرار سیاست های بوش مانند تغییر رژیم، منزوی کردن ایران،نداشتن روابط با ایران و قرار دادن ایران در محور شرارت است و اینگونه سیاستها با ترامپ ایجاد نشده است. در سال 2005 هم امریکا بود که اروپاییها را تحتفشار قرار داد تا موضوع ایران را به شورای امنیت ببرند. نگرانی من این است که اگر اروپا اکنون در برابر سیاست های ترامپ نایستد، همانند سال 2005 که در برابر فشار آمریکا برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت تسلیم شد، استقلال استراتژیک خود را از دست خواهد داد و این روال، مرتبا تکرار  می شود . اروپا باید یک استراتژی استقلال سیاسی داشته باشد و بدست اورد.

این کارشناس امور امنیت اروپایی در سیپری افزود :در حقیقت جنگ و منازعه اصلی بین دیپلماسی و جنگ است. واقعیت این است که سیاست اروپایی از چنین جنگی جلوگیری کرد. در شرایطی که سخن از محور شیطانی، منازعه وجنگ بود، دیپلماسی اروپایی توانست غلبه کند.اگر قرار باشد اروپایی ها میان پیوند ترانس آتلانتیک و سیاست چندجانبه گرایی یکی را انتخاب کنند، باید دومی را برگزینند.

همراهی اروپا با تحریم های آمریکایی درشرایط حساس کنونی، زیانبارترین انتخاب خواهد بود

سوزان دی ماجیو Suzanne DiMaggio از موسسه آمریکاییNew America نیز در این نشست طی سخنانی تصریح کرد :اگر ترامپ از برجام عقب بنشیند، در چنین شرایطی، این آمریکا است که ناقض تعهدات است و نه ایران. زیرا آژانس بین المللی انرژی اتمی IAEAتا کنون ده مرتبه پایبندی ایران را تایید کرده است. خروج امریکا از برجام، منجر به منزوی شدن آمریکا در میان متحدان خود و ضربه به اعتبار آمریکا می شود. اروپا، چین وروسیه، تحریم های جدید را رعایت نخواهند کرد و اثرات منفی بر روابط آمریکا و اروپا خواهد داشت. اروپاییها این کار امریکا را یک حرکت غیر دوستانه تلقی می کنند.

 وی ادامه داد : همان گونه که اخیرا یک دیپلمات اروپایی گفته است؛ اعتمادی نیست که ترامپ هرگونه توافق جدیدی را نیز پاره نکند. تاثیر منفی دیگر آن، بر کره شمالی است. برای پیونگ یانگ این سوال پیش می آید که چرا باید با دولتی توافق کند که اطمینانی به رعایت آن نیست. دورشدن از برجام مسئله عدم اشاعه را کاملاً زیر سوال می برد.

سوزان دی ماجیو با بیان این که هدف اصلی ترامپ بالابردن سطح تنش با ایران و عقب راندن ایران در منطقه و مقابله با آن است، اظهار کرد:من ترجیح می دهم که امریکا کاملا متعهد به برجام بماند.در غیر این صورت و با تداوم شرایط بلاتکلیفی کنونی، فکر می کنم باز هم توصیه به اروپا، کره جنوبی، روسیه، چین و غیره این است که تلاش کنند تا زیان ناشی از برون رفت آمریکا را به کمترین میزان برسانند و منتظر باشند تا در سال 2020 رئیس جمهور جدیدی در امریکا بیایدکه به برجام متعهد باشد

 وی در ادامه سخنان خود تاکید کرد :همراهی اروپا با تحریم های آمریکایی درشرایط حساس کنونی، زیانبارترین انتخاب خواهد بود. یعنی در شرایط زورگویی کنونی ترامپ، اگر اروپاییها بجای عقب نشاندن او بخواهند برای رضایت ترامپ، با او در مورد برخی تحریم هاهمراهی کنند، بسیار بد و ناجورترین انتخاب خواهد بود و اتفاقا چنین رفتار زورگویانه ای را از سوی ترامپ تشدید خواهد کرد. اروپایی ها باید متحد باشند و در برابر ترامپ بایستند و تاکید کنند که برجام، صرفا به منافع اقتصادی منحصر نمی شود بلکه به منافع امنیتی مربوط می شود. بنظرمن امریکا رفتار نامناسبی با متحدینش دارد.

 این عضو موسسه آمریکاییNew America افزود:اثرات منفی تصمیم ترامپ در قبال سند برجام، بر خاورمیانه نگران کننده است. گمان می کنم، در حال حاضر آمریکا هیچ سیاست مشخصی در خاورمیانه ندارد. سمت اصلی تحرکات امریکا تنها تقابل با ایران است و چنین سیاستی استراتژِی نیست ولی متاسفانه این یک واقعیت است. ترامپ همه سیاست امریکا در منطقه خاورمیانه را بر حمایت های خود از سعودی ها متمرکز کرده و اهمیت بلاتردید ایران را نادیده می انگارد. اگر امریکا واقعا میخواهد که منازعات منطقه خاورمیانه حل و فصل گردد، هیچ راهی جز متعهد بودن بر جام و متعاقباً مذاکره با ایران نیست.

امریکایی ها نمی خواهند خودشان از برجام بیرون بروند، بلکه تلاش می کنند که ایران خودش این کار را انجام دهد

عدنان طباطبایی، مدیر موسسه آلمانی پژوهش کاربردی شرق نیز در این کنفرانس ، خاطرنشان کرد : ایران در منطقه ای پر از منازعات و درگیریها واقع شده و تجربه های قبلی ایران در مورد غرب مثبت نبوده است. حتی رهبر عالی ایران اعلام نمود که ما برجام را به عنوان یک ازمایش و تجربه می بینیم که ایا میتوانیم با قدرتهای بزرگ در مورد مسائل دیگر وارد تعامل بشویم یا خیر.

وی تاکید کرد :اگر آمریکا از توافق برجام بیرون برود، اتحادیه اروپا باید مشوق هایی به ایران ارائه دهد تا ایران در توافق باقی بماند و در ان صورت نیز، برای اتحادیه اروپا راه هایی برای حفظ این دستاورد دیپلماسی چندجانبه وجود خواهد داشت. اروپا باید سعی کند که ایرانیها منافع لازم را ازاین سند بگیرند. چرا که اگر ایران به اهداف برجام نرسد، یک خبر بد برای منطقه و اروپا است. ایران هرگز حاضر به گفتگو در مسایل دیگر نخواهد بود.

عدنان طباطبایی در ادامه صحبت های خود گفت :حتی اگر آمریکا از برجام بیرون برود، ایران از نظر سیاسی ارتقا می یابد زیرا می تواند بگوید که ما به تعهدات خود پایبند بودیم ولی غرب نتواست عملا ان را رعایت کند. مجموعه غرب در مورد موضوع برجام تقسیم شده، اما ایران میگوید که غرب منهای امریکاو لااقل شما اروپاییها می دانید و می توانستید که چگونه با حمایت از شرکتهای خود برجام را حفظ کنید

 مدیر موسسه آلمانی پژوهش کاربردی شرق با بیان این که امریکاییها نمی خواهند که خودشان از برجام بیرون بروند. بلکه تلاش می کنند که ایران خودش این کار را بکند، افزود :اروپا یک همسایه برای ایران است که پیوندهای اقتصادی و امنیتی دارد ولی آمریکا این طور نیست. لذا امنیت ایران و روابط استراتژیک ایران مرجح است.

وی تصریح کرد:آنچه از نزدیکان ترامپ شنیده و در کنفرانس های بین المللی فهمیده می شود، اکثرا صداهایی ضد اروپایی است و به نوعی اقدام میکنند که در سیاست جهانی،برای اروپا نقشی قائل نیستند.کاخ سفید در منطقه خاور میانه به سعودیها می گوید که هرچه خواستید بکنید و مشاهده میکنید که نتیجه اش قطر، یمن و لبنان می شود. اسلحه ها هم که فروخته می شود. درعین حال، مشاهده می کنید که ایران توانسته از همه این شرایط به نفع خود بهره برد.

دیپلماسی اروپا با ایران باید بر اساس گفتگو باشد و نه مبتنی بر دستور به تهران

 تیه ری کوویل از موسسه فرانسوی اموربین الملل و استراتژیک اروپا نیز در این نشست گفت : اروپا زمان زیادی برای این توافق صرف کرده است و اکنون حتی یک دیپلمات اروپایی را نمی توانید ببینید که از برجام حمایت نکند و یا مایل به تکرار مذاکرات بر سر این توافق باشد چون توافق برجام در حال اجرا است. پس پیشنهاد مذاکرات دوباره، مسخره و غیرممکن است استدلال اروپا این است که اجازه دهید این توافق کار خود را انجام دهد. اگر تحریم ها اعمال شوند، توافق از بین می رود و وارد مرحله خطرناکی می شویم.

  وی با بیان این که چرا اروپا از این توافق حمایت می کند، صرفا اقتصادی نیست،  ادامه داد :حجم بازار ایران در برابر بازار آمریکا، وزنی ندارد و اگر به آمار روابط اقتصادی نگاه کنیم، صادرات اروپا به ایران تنها نیم درصد از حجم کل صادرات اروپا را تشکیل می دهد. در موضوع حمایت اروپا از برجام، منافع اقتصادی نقش کمی دارد بلکه علت اصلی حمایت اروپا، بیش از هر چیز یک موضوع استراتژیک برای اروپا است.

 تیه ری کوویل تصریح کرد :اروپایی ها باید با آمریکا مذاکره کنند و آنها را قانع کنند که برجام ادامه یابد. دیپلماسی اروپا با ایران باید بر اساس گفتگو باشد و نه مبتنی بر دستور به ایران.

وی ادامه داد  : موضوع مهم دیگر این است که اروپا باید یک برنامه جایگزین Plan B داشته باشد تا در صورت برون رفت آمریکا از توافق، اجرا کند و اگر تحریم های تازه ای از سوی آمریکا اعمال شد، برخورد کنند و بتوانند از سیاست های خود در مورد ایران دفاع کنند. پس Plan A این است که آمریکا را در متعهد ماندن به برجام قانع کنند و در غیر این صورت از  Plan Bاستفاده کنند. اما طبیعی است که طرح دوم، مقابله بین اروپا و امریکا را باعث می شود .

 این عضو موسسه فرانسوی اموربین المل و استراتژیک اروپا تاکید کرد : اروپا در مرحله دشواری قرار دارد از یک سو می خواهد برجام باقی بماند و از سوی دیگر با توجه به اهمیت پیوند ترانس آتلانتیک و مشکلات روابط با روسیه، نمی خواهند آشکارا علیه آمریکا جبهه گیری کند.برای نگه داشتن توافق، ایران حتما باید به منافع اقتصادی آن برسد وگرنه، خواهند گفت که چرا باید چنین توافقی را نگه داریم.

تیه ری کوویل ادامه داد :حتی اگر ترامپ در برجام بماند، بانک های اروپایی به خاطر بلاتکلیفی Uncertaityو ترس از جریمه های آینده، حاضر نیستند با ایران کار کنند و نتیجه اینکه بخاطر عدم حضور بانکها و فقدان ضمانتها، ایران نتوانسته از منافع اقتصادی برجام منتفع شود.البته باید گفت که در مورد مسائل اقتصادی درون ایران، مسایل رنگ سیاسی به خود گرفته است. انتظارات در ایران چنان زیاد است که هیچ دولتی نمی تواند آن را برآورده کند. بسیاری در جامعه ایران انتظار داشتند که همه مشکلات با برجام حل شود.

 وی با بیان این که اعتراضات دسامبر گذشته در ایران نشان داد که مردم از وضعیت اقتصادی شان خیلی ناراحت هستند ، افزود :بسیاری از اروپایی ها، می گویند ما به ایران نمی رویم چون اصلاحات اقتصادی ایران مطلوب نیست ولی این طور نیست. ایران از نظر رتبه ایجاد کسب و کار، در میانه جدول و نزدیک به برزیل است. جامعه ایران کاملا برای ورود به اقتصاد آزاد آمادگی دارد.

وی افزود :از گفت‌وگو با دیپلمات های اروپایی، دریافتم که یک اتحاد شگفت انگیز در اروپا بر سر نگه داشتن برجام وجود دارد. شاید در رابطه با روابط با امریکا واسرائیل اختلاف نظرهایی باشد ولی در بین سه کشور اتحادیه اروپا و تمام اتحادیه در مورد برجام اجماع هست.

این عضو موسسه فرانسوی اموربین المل و استراتژیک اروپا با بیان این که مهمترین موضوع در مقابله با تحریم های تازه آمریکا، بحث اراده سیاسی است، گفت : اروپا در سال 1996 توانست با جدیت تحریم های نفتی آمریکا و قانون داماتو را به عقب براند. مهم اراده سیاسی است. برخی از اروپاییها به من گفتند که تجارت ایران خیلی کم اهمیت تر از امریکاست. این حرف احمقانه ای است زیرا نگهداری برجام مهمتر از تجارت فرااتلانتیک است.

تیه ری کوویل باتاکید بر این که ایران به معاهده عدم اشاعه احترام میگذارد و بنابراین باید بدان توجه کرد و اروپا، ان را بعنوان مبنایی برای تعامل با دیگران همچون کره شمالی قرار دهد.خاطرنشان کرد :چرا باید اروپا برای بهم ریختن ثبات خاورمیانه با امریکا همراهی کند؟ کسی نتیجه نهایی خواسته های امریکا را نمیدانداصلا معلوم نیست که Plan B ترامپ پس از برون رفت از برجام چیست. امریکا میگوید ایران بد است. خوب حالا باید چه کاری کرد؟ چرا ما اروپاییها باید با همراهی با ترامپ، در بی ثباتی خاورمیانه شریک شویم.

این عضو موسسه فرانسوی اموربین المل و استراتژیک اروپا در بخش پایانی صحبت های خود تاکید کرد :به شرایط خاصی وارد شده ایم. اروپا در طول مذاکرات طولانی با ایران، دانش عمیقی از ایران به دست آورده و میدانیم ایران چیست و نفوذش چیست. احمقانه بودن سیاست تغییر رژیم و منزوی کردن ایران در منطقه برای اروپایی ها ثابت شده است. احمقانه بودن اینکه به ایران بگوییم در منطقه نفوذ نداشته باش معلوم میباشد. سیاست های ترامپ به خاطر کمبود دانش از ایران است. بنابراین سیاست اروپا باید مبتنی بر دانشش از ایران پیش برود.