کاخی به وسعت تاریخ

عملیات احداث این کاخ به دستور محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۳۷آغاز شد و با وقفه‌ای که در ساخت آن پیش آمد در سال ۱۳۴۶ به اتمام رسید. در زمان فتحعلی شاه قاجار کاخ کوچکتری در محل فعلی کاخ نیاوران قرار داشت که در زمان محمدرضا شاه تخریب و کاخ نیاوران به جای آن ساخته شد.

این بنا با مساحتی در حدود ۹۰۰۰ مترمربع در دو طبقه و یک نیم طبقه احداث و در ابتدا به عنوان محلی برای پذیرایی میهمانان خارجی در نظر گرفته شد، اما پس از پایان ساخت به محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده‌اش اختصاص یافت.

کاخ نیاوران را مهندس محسن فروغی طراحی کرده است، همچنین گچ‌ بری توسط استاد عبداللهی، آینه‌کاری توسط استاد علی‌اصغر و کاشی‌کاری نمای خارجی توسط استاد ابراهیم کاظم‌پور انجام شده ‌است.

طبقه همکف این بنا شامل سرسرای بزرگی است که کلیه اتاق‌ها در اطراف آن شکل گرفته‌اند. از آن اتاق‌ها می‌توان به سینمای اختصاصی، اتاق غذاخوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار و راهروهای فرعی و همچنین تالار آبی اشاره کرد. در نیم طبقه این بنا اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا و اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار دارد. در طبقه سوم اتاق خواب و استراحتگاه نیمروزی محمدرضا پهلوی، اتاق آرایش و لباس فرح دیبا وهمچنین اتاق‌های فرزندان شاه و ندیمه هایشان قرار دارد. مجموعهای نفیس از تابلوهای نقاشی هنرمندان ایرانی و خارجی، ظروف چینی کارخانه‌های فرانسه و آلمان و اشیاء تزیینی و همچنین مجموعه فرشهای نفیس ایرانی زینت بخش این فضاها بوده‌اند.

در ادامه به معرفی موزه خودرو ها، کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران،کوشک احمد شاهی،موزه جهان نما، کاخ صاحبقرانیه و باغ کتیبه ها خواهیم پرداخت.

انتهای یک پیاده رو بزرگ در وسط کاخ نیاوران، به جایی بر می خورید که مجموعه نمایشگاهی خودرو ها است، که از محل کار محمد رضا پهلوی (کاخ صاحبقرانیه) فاصله دارد. خودروهای تاریخی خاندان پهلوی نیز از آثار به جا مانده ای است که قابلیت نمایشی دارند. این موزه که قبلاً از ساختمان آن به عنوان گاراژ خودروها استفاده می شد- در یک طبقه با فضای ۲۰۰ مترمربع آثاری از قبیل خودروهای  تاریخی اختصاصی خاندان پهلوی، موتور سیکلت های کوچک متعلق به فرزندان پهلوی و ماکت های خودرو را در خود جای داده است.

در موزه خودروهای خاندان پهلوی اول و دوم، دو خودروی رولز رویس فانتوم پنج و شش در میان سالن موزه جای دارد که نظرها را به خود جلب می کند.

کتابخانه اختصاصی نیاوران یا کتابخانه اختصاصی فرح پهلوی، هم‌جوار با محل سکونت خاندان پهلوی، با مساحت تقریبی ۷۷۰ مترمربع در سال ۱۳۵۵ در دو طبقه و یک زیرزمین در ضلع شرقی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران احداث شده‌است. وجود پیانو و لوازم صوتی در این مجموعه حکایت از استفاده فضا به عنوان اتاق موسیقی را می نمایاند. آثار هنری نظیر مبلمان‌ها، مجسمه‌ها، تابلوهای نقاشی که در چیدمان اندرونی استفاده شده‌اند موجب شده که فضا بیشتر حالت موزه‌ای به خود بگیرد.

کوشک احمدشاهی در کنار کاخ اصلی که محل اقامت خانواده محمدرضا پهلوی بود و کاخ صاحبقرانیه که قدیمی‌ترین بنای موجود در این مجموعه است، اواخر دوره قاجار به عنوان خوابگاه ییلاقی احمدشاه قاجار در میان باغ نیاوران با مساحت ۸۰۰ متر و در دو طبقه ساخته شد.

در این محوطه اشیاء نفیسی از جنس برنز، نقره، عاج، چوب، هدایای رؤسای کشورهای گوناگون، مدال‌ها و نشان‌ها و تابلوهای نگارگری در معرض تماشا قرار گرفته‌است. تعدادی فسیل حیوانی و گیاهی، قطعاتی از سنگ‌های معدنی تزئینی و قطعه سنگی از کره ماه که از طرف ریچارد نیکسون، رئیس جمهور پیشین امریکا به رضا پهلوی هدیه داده شده بود در ویترینی در این سالن نگهداری می‌شود.

باغ کتیبه ها نمایشگاهی دائمی از کتیبه های صخره ای در ضلع شرقی باغ نیاوران است که شامل دوره های تاریخی زیر است:

ا ) مادها به خط و زبان اوراتی، آشوری و آرامی متعلق به مناطق اهر و سراب دوره تاریخی پارتی و ساسانی به خط و زبان های پارسی باستان

 (2)  اَکِدیان  از خط میخی سومری آن را برگرفتند و برای هماهنگ شدنش با زبان خودشان در آن تغییراتی را ایجاد کردند

(3)عیلامی و آرامی تا اواخر دوره ساسانی، به خط شکسته پهلوی

تعداد مولاژ ( نمونه ی مشابه ) کتیبه های صخره ای در این باغ ۴۳ عدد می باشد که از میان تعداد بسیار زیاد آن در نقاط مختلف ایران انتخاب شده اند.

باقی کتیبه های صخره ای ایران را به علت کمبود فضا در باغ کتیبه ها مشاهده نخواهید کرد؛ اما این ۴۳ مولاژ از شاخص ترین آن ها می باشد که در ادامه به چند نمونه از آن اشاره خواهد شد.

کاخ نیاوران واقع در تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران قرار دارد و از ساعت 8 صبح تا 18 عصر میزبان بازدید کنندگان است.