ما در فضایی تاریک و غیرشفاف قدم برمی داریم

پنجمین نشست موسسه خیریه دارالاکرام با موضوع "شفافیت در سازمان های مردم نهاد ”چهارشنبه ۲۵ آذرماه در این موسسه برگزار شد.

پس از قرائت قرآن، مروری بر نشست های قبلی، به منظور یادآوری برای مخاطبان شد. سپس رضا درمان سخنران جلسه بعد از معرفی توسط مجری صحبت های خود را پیرامون موضوع مطرح شده آغاز نمود.

او سخنان خود را با این پرسش شروع کرد: آیا تعداد مشخصی NGO یا سمن فعال در ایران وجود دارد؟ و شفافیت گردش مالی در این سازمان های مردم نهاد چگونه رصد می شود؟

این ها ساده ترین سوالاتی است که در حوزه شفافیت سازمان های مردم نهاد در سطح کلان باید از خود بپرسیم. عدم پاسخ شفاف و معین نشان دهنده مسائل و مشکلاتی در حوزه ذکر شده است.

اساسا مگر سازمان های مردم نهاد نباید دارای شفافیت باشند؟

یکی از مهم ترین اصولی که ما باید رعایت کنیم شفافیت در این حوزه است. درست است که سازمان های مردم نهاد عاری از خطا نیستند اما ما ملزم هستیم، به نوع منابعی که در اختیار داریم، شفافیت را در سرفصل های گوناگون در سازمان خود رعایت کنیم.

تمام سازمان های مردم نهاد چه از جنس خیریه و چه از جنس سازمان های دیگر همه، به دنبال شفافیت هستند اما کمتر سازمان هایی به سراغ شفافیت و پذیرش ریسک آن هستند. واقعا چرا این اتفاق رخ می دهد؟ 

چرا ما برخلاف شعارهایی که می دهیم کمتر به سراغ شفافیت می رویم؟

در اینجا این پرسش مطرح می شود که آیاسمن ها شفاف هستند؟ باید بگویم نمی دانم شما باید برداشت کنید. خیلی به دنبال پاسخ این سوال گشتم ولی شرمنده ام  که در ارتباط با سازمان های ایرانی تحقیقی یافت نکردم. 

درمان در ادامه افزود: دو پژوهش بین المللی پیدا کردم که این پژوهش ها روی نمونه هایی از سازمان های مردم نهاد در سطح بین المللی کار کرده اند. اعداد این پژوهش که خروجی آن به شمار می آید بسیار جالب هستند. طبق این پژوهش تقریبا ۸۵٪ موسسات بین المللی در دنیا حتما حساب های دقیقی دارند و به عنوان یک المان خاص حسابرسی قانونی هم  می شوند و گزارش حسابرس قانونی دارند. اما  تعداد بسیار محدودی از آنها هستند که حاضرند صورت های مالی حسابرسی شده خود را بدون درخواست دیگران در معرض دید دیگران قرار داده و آن را منتشر کنند. خیلی از سازمان های مردم نهاد زحمت و هزینه این کار را می پذیرند اما آن را منتشر نمی کنند.

طبق این پژوهش ۳۵٪ از موسسات خیریه بابت موضوعاتی از مردم پول می خواهند که اساسا دستورکار امروزشان نیست. بر اساس این گزارش  حدود ۳۵٪‌ NGO ها هستند که پولی را که دریافت میکنند صرف امور دیگری می کنند. و این دو گروه، حدود ۷۰٪ با یکدیگر همپوشانی دارند. در واقع گروه بزرگی از NGO ها هستند که حتما بابت کاری که می کنند به مردم اطلاعات غلط می دهند.

این پژوهشی ست که در این باره انجام شده، اما واقعا چرا چنین سازمان هایی این برخوردها را از خود نشان می دهند‌؟

ما اطلاعات دقیقی از NGO های ایرانی نداریم اما مواردی هست که بر اساس تجربه و مشاهده به دست آمده است. در این تحقیق عنوان شده رفتارها و خواسته های غیر منطقی که خیرین از سازمان های مردم نهاد دارند معمولا باعث این نوع رفتار می شود. برای مثال، خیرین از سازمانی می خواهند که کمترین ریسک را در کار خود یا پروژه ای خاص انجام دهند؛ اما این موضوع در دنیای واقع حقیقت ندارد. خیرین از سازمان های مردم نهاد می خواهند راندمان کاری شان در بالاترین حد ممکن باشد، یا این توقع را دارند که همیشه موفق باشیم. اینها از جمله عواملی هستند که در برخی موارد سازمان های مردم نهاد به عدم صداقت دچار می شوند.

یکی از اتفاقاتی که پیرامون ما می افتد و این فرصت را برای سازمان های مردم نهاد به وجود آورده که باعث بدنامی بسیاری از سازمان های مردم نهاد می شود، این است که قوانین و مقررات اصولی در دست نیست؛ نه در حوزه بازدارندگی و نه در حوزه تنبیه. سازمان های نظارتی نتوانسته اند مدل مشخص نظارت داشته باشند و آن را شکل دهند. خیلی از اوقات سازمان های مردم نهاد از این شرایط استقبال می کنند تا بتوانند خود را در مقابل دولت محافظت کنند. خیلی از اوقات مقرراتی که در چارچوب آنها ارزیابی می شویم متناسب فضای فکری ما نیست.

درمان همچنین بیان کرد: خیلی از اوقات سازمان های مردم نهاد برای حفاظت از خود از قوانین ناقص دولت به سمت فضای غیر امن پیش می روند.

در فضایی که قانون گریزی بخشی از عادات روزانه ما شده است، در هر سرفصلی که درباره آن صحبت کنیم ایجاد یک فضای پر ابهام و استفاده از این فضا برای ما امر غیرعادی نیست.

اما حقیقت این است که ما در فضایی تاریک و غیرشفاف قدم برمی داریم. گاها در سازمان های مردم نهاد نه بر مبنای تخصص که بر اساس سلیقه شخصی رفتار می کنیم‌.

خیلی اوقات عدم بروز شفافیت ناشی از این است که خود ما رفتار های نادرستمان را بپوشانیم. اما یک قدم جلوتر برویم؛حوزه های شفافیت در یک سازمان چه چیزهایی است؟ اول از همه شفافیت مالی به نوعی که ساختار حسابداری ما شفاف باشد وفرایند های مشخصی داشته باشیم. ما در ساختار حسابداری باید بتوانیم عنوان کنیم که چه اندازه پول جمع آوری و از سمت چه کسانی جمع آوری شده است. زمانی که ما در سر فصل حسابداری و حسابرسی شفافیت لازم را به خرج ندهیم در اولین جایگاه با ممیزی شدن مواجه می شویم. حوزه دومی که در ایجاد شفافیت بسیار پر اهمیت است کیفیت پروژه ها ‌و صداقت در پیام هایی است که ما به مخاطبانمان اعلام می کنیم. ما پروژه هایی را که محل هزینه کرد هستند را اعلام می کنیم ولی کمپین و روش درآمد زایی مان را اعلام نمی کنیم. ما در ارائه گزارشاتمان به نوعی عمل می کنیم که این کار چقدر خوب انجام شده است. قضاوت روی گزارشات ما وجود دارد، کیفی صحبت می کنیم و نه کمی. ما باید اجازه دهیم که فرصت تحلیل و خواندن به مخاطب داده شود. به جای تعریف و تمجید از خود چگونگی کار انجام شده را توضیح دهیم. 

معمولا ما گزارشی از عملکرد کار نمی دهیم و تنها به گزارشی از نتیجه بسنده می کنیم.

 ما در رابطه با کنترل های داخلی مسئولیت پذیری موسسه مان هم باید تمرکز داشته باشیم. این نیز حوزه ای است که در سازمان های مردم نهاد بدان توجه می شود. شاید کمتر به ذهن بیاید اما جزو موارد مهم است. 

در اینجا این سوال مطرح می شودکه تعامل با نیرو های داوطلبمان به چه صورت است؟ در پاسخ باید بگوییم فضایی که در خیریه ها وجود دارد متاسفانه با فضاهای انتفاعی بسیار متفاوت است. سازمان های انتفاعی به دفعات جلسه می گذارند به دفعات پیرامون یک مسئله صحبت می کنند اما در سازمان های غیر انتفاعی و مردم نهاد به این صورت نیست.

خیرین مستندات، رفتار و تجربه یک سازمان را رصد و به نتیجه گیری می رسند که با آن سازمان کار بکنند یا کار نکنند. مرز این کار کردن یا نکردن احساس وجود مفهومی تحت عنوان شفافیت است. اما اجازه دهید چند جمله ای درباره الزام وجود شفافیت بگوییم، زمانی که ما بخواهیم شفافیت را در سازمان ایجاد کنیم باید اعلام عمومی روش های حسابداری موسسه وجود داشته باشد و این موضوع باید در گزارش های سالانه به چشم بخورد. ما برای اینکه اطلاعات حسابداری را منتشر کنیم نیاز به انتشار اعداد و لیست ها داریم. تک تک کمپین های درآمد زا باید اعلام شود و باید به نظام هایی رجوع شود که به ما هم مرتبط باشد و امکان دسترسی به اطلاعات به خیرین وجود داشته باشد. یک خیریه باید چارچوب های اخلاقی خود را مشخص کند و این تضمین را به مخاطب بدهد که رازداری و حفظ اطلاعات خیر از جمله روش های موسسه خیریه ما است. درمان سخنان خود را با این سوال که سنجش شفافیت چگونه انجام می شود؟ ادامه داد. استاندارد هایی که عملکرد سازمان های مردم نهاد را مورد بررسی قرار می دهند به نوعی معیارهای شفافیت را در سازمان ها نیز مورد بررسی قرار می دهند. این معیار ها در بررسی شرایط و وضعیت قانونی موسسه مورد بررسی قرار می گیرد. عموما سازمان های بالا دستی سعی می کنند از نظام حسابداری یک سازمان مردم نهاد اطمینان حاصل کنند. موضوع کیفیت موسسه در یک سازمان مردم نهاد بسیار قابل اهمیت است و برنامه ریزی سازمانی حرف اول را در این رابطه می زند. اینها موضوعاتی ست که در رابطه با کیفیت سازمان شما مورد ارزیابی قرار می گیرد. 

یک سازمان مردم نهاد در سطح اجتماعی یک وجهه اجتماعی از خود به جا می گذارد و اگر به عنوان یک سازمان عام المنفعه معرفی شود، بسیار مهم است که آمار و ارقام را در اختیار مخاطبان خود قرار دهد.

در پایان این جلسه سوالاتی توسط مخاطبان مطرح شد که رضا درمان پاسخ گو آنها بود.